Rozwód - kiedy można orzec i jakie są jego skutki? Warunki oraz wszelkie formalności związane z rozpadem małżeństwa

W tym artykule:

1. Warunki rozwodu
2. Zupełny rozpad pożycia
3. Trwały rozpad pożycia
4. Przeszkody rozwodowe
5. Rozwód a dobro wspólnych, małoletnich dzieci
6. Brak zgody współmałżonka
7. Zasady współżycia społecznego
8. Skutki majątkowe rozwodu
9. Podział majątku wspólnego
10. Kiedy i jak dzielić majątek?
11. Rozstrzygnięcie o mieszkaniu małżonków

Warunki rozwodu

Rozwód - zgodnie ze swoją definicją - polega na rozwiązaniu istniejącego związku małżeńskiego. Co ciekawe jest instytucją niemal tak samo starą, jak i sam ślub, oraz stanowi jedną z głównych instytucji prawa rodzinnego. Warto podkreślić również, że jest on możliwy jedynie w wypadku, gdy oboje małżonkowie żyją.

Obowiązującym aktem prawnym (Dz.U.2020.1359 t.j.), który reguluje kwestie rozwodów, jest obowiązujący od 10 sierpnia 2020 roku art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Rozwód może zostać orzeczony, jeśli sąd stwierdzi, że spełnione zostały dwa warunki: zupełny rozpad pożycia i trwały rozpad pożycia. Co istotne, niekiedy, nawet w przypadku spełnienia ich obu rozwód może nie zostać udzielony.

Orzeczenie o winie jest równie istotnym elementem rozprawy rozwodowej. Polega ono na wskazaniu strony odpowiedzialnej za zupełny i trwały rozpad pożycia. Sąd jest do tego zobowiązany, jednak nie każda rozprawa rozwodowa musi skończyć się takim orzeczeniem.

Jak uniknąć orzeczenia o winie? Można to zrobić, jeśli oboje małżonków złoży stosowny wniosek. Warto wiedzieć również, że w sytuacjach, gdy wina nie jest jednoznaczna, lub gdy sąd w toku postępowania uzna, że któraś ze stron, choć odrobinę przyczyniła się do rozpadu pożycia, możliwe jest orzeczenie rozwodu z winy obydwu małżonków. Co równie istotne, nie jest możliwe orzeczenie winy w przypadku osoby, która była niepoczytalna lub w stanie zakłócenia czynności psychicznych, kiedy dopuściła się czynu lub zaniechania prowadzącego do rozpadu związku.

Orzeczenie o winie nie jest jedynie kwestią udowodnienia swojej racji na sali sądowej. Może mieć ono wpływ na ustanowienie pomocy finansowej. Strona, która nie została uznana za wyłącznie winną rozpadu małżeństwa, a której grozi niedostatek, ma prawo ubiegać się o dostarczenie przez byłego małżonka środków do utrzymania. Warunkiem jest jednak, że do rozwodu nie doszło później niż pięć lat temu, oraz że występuje przesłanka niedostatku (braku środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb).

Zupełny rozpad pożycia

Zupełny rozpad pożycia zostaje orzeczony przez sąd, jeśli stwierdzi on zanik trzech więzi, które zgodnie z definicją powinny łączyć małżonków: emocjonalnej, fizycznej i uczuciowej. Niekiedy zdarza się również, że zupełny rozpad pożycia zostaje stwierdzony w sytuacjach, gdy małżonków nie łączą już więzi fizyczne czy emocjonalne, a więź gospodarcza (np. wspólna firma, czy mieszkanie) występuje jedynie z konieczności.

Trwały rozpad pożycia

Warunek rozwodu to też trwały rozpad pożycia. Następuje on, gdy między małżonkami doszło do sytuacji, w której powrót do wspólnego życia jest już niemożliwy. W przypadku nawet mocnych, ale krótkich poróżnień sąd może zadecydować, że nie doszło do trwałego rozpadu pożycia i zalecić terapię małżeńską. Praktyka pokazuje, że im dłużej trwa rozpad, tym większe prawdopodobieństwo, iż sąd orzeknie, że ma on charakter trwały. Granica czasowa między rozpadem zupełnym a trwałym nie jest jednak określona w przepisach.

Przeszkody rozwodowe

Rozwód może nie zostać orzeczony, nawet po stwierdzeniu powyższych warunków, jeżeli sąd uzna, że wystąpiły przeszkody rozwodowe. Są nimi:

• dobro wspólnych, małoletnich dzieci;
• brak zgody współmałżonka, który/która nie jest winny/a rozpadu pożycia;
• rozwód stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Sąd może odmówić udzielenia rozwodu, nawet jeśli wystąpi tylko jedna z powyższych przyczyn. Pierwsza z przesłanek nie będzie brana pod uwagę, jeśli wspólne dzieci małżonków osiągnęły już pełnoletność, lub jeśli para posiada małoletnie dzieci z innych związków. Oczywiście rozwód rodziców niemal zawsze będzie stresem dla dziecka, jednak w tym wypadku chodzi o sytuację, kiedy mogłoby ono cierpieć trwale (emocjonalnie lub materialnie) z powodu rozgrywki między rodzicami. Więcej o tym w kolejnym punkcie.

Druga z przesłanek dotyczy sytuacji, kiedy o rozwód wnioskuje małżonek, wobec którego orzeczona została wyłączna wina za rozpad współżycia. Trzecia, choć wydaje się być dość intuicyjna i rozmyta, jest w gruncie rzeczy bardzo prosta. Ma zapobiegać sytuacjom, w których odejście jednej ze stron, mogłoby w znaczący i negatywny sposób wpłynąć na drugą.

Rozwód a dobro wspólnych, małoletnich dzieci

Wspólne, małoletnie dzieci i ich dobro są niezwykle istotnym elementem każdej rozprawy rozwodowej. Najczęściej wraz ze złożeniem pozwu rozwodowego rodzice składają też porozumienie rodzicielskie. W tym dokumencie zawarte są aspekty takie jak władza rodzicielska, kontakty z dzieckiem, czy alimenty. Jeśli jednak rozwodzący się rodzice nie ustalą powyższych kwestii między sobą, podczas rozprawy rozwodowej rozstrzygnie o nich wyrok sądu, który ustala takie kwestie jak:

• czy nie osłabiona zostanie więź z rodzicem, któremu nie przyznana zostanie władza rodzicielska;
• czy po rozwodzie zaspokojone będą potrzeby materialne i emocjonalne dziecka.

Warto wspomnieć też, że sąd może w trakcie postępowania uznać również, że trwanie małżeństwa będzie dla dziecka gorsze niż rozwód rodziców.

Wątpliwości w związku: czy to powód do rozstania? Być może warto dać drugą szansę tej relacji

Wątpliwości w związku pojawiają się niekiedy zupełnie nieoczekiwanie. Czasami, wręcz przeciwnie - są efektem długo gromadzącej się frustracji. U niektórych mogą spowodować postawę defensywną, u innych wzbudzą wręcz wyrzuty sumienia. Czy wątpliwości w związku są normalne? A jeśli tak, to czy jest sposób na to, aby sobie z nimi poradzić? Czy warto walczyć o związek, w którym zagościła niepewność? Odpowiedzi na te pytania będzie tyle, ile jest osób, które przeżywają podobne rozterki. Pomagamy znaleźć odpowiedzi na najtrudniejsze z nich.

Brak zgody współmałżonka

Zgoda współmałżonka nie jest konieczna do orzeczenia rozwodu w polskim systemie prawnym, jednak jego sprzeciw może uniemożliwić orzeczenie o rozwodzie. Ma zapobiegać to sytuacjom, w których strona winna rozpadu pożycia, bezkarnie opuszcza niewinnego współmałżonka. Właśnie dlatego sprzeciw strony, po której nie stwierdzono winy za rozpad współżycia, najczęściej skutkuje nieudzieleniem rozwodu. Jednak nawet w takiej sytuacji sąd może zezwolić na rozwód, jeśli strona niewinna wyrazi swoją zgodę. Innym możliwym wyjątkiem jest sytuacja, w której nieudzielenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (na przykład w sytuacji, gdy strona winna ma destrukcyjny wpływ na dzieci).

Zasady współżycia społecznego

Rozwód, który byłby sprzeczny z szeroko rozumianymi normami moralnymi, czy poczuciem sprawiedliwości może nie zostać zaakceptowany. Oznacza to wszystkie sytuacje, które mogłyby być krzywdzące dla pozwanego małżonka. Najczęściej podawanym przykładem, jest sytuacja, kiedy jeden z małżonków chciałby opuścić drugiego, podczas gdy wymagałby on opieki z powodu choroby.

Skutki majątkowe rozwodu

Rozwód nie jest tylko kwestią zakończenia wspólnego pożycia. Wiąże się on również ze skutkami finansowymi i nie chodzi tylko o koszta rozprawy sądowej. Skutki majątkowe rozwodu to:

• ustanie obowiązku wzajemnej pomocy majątkowej;
• ustanie wspólnoty majątkowej;
• podział majątku wspólnego;
• alimenty.
• ustanie ustroju majątkowego

Rozwód oznacza ustanie wspólnoty majątkowej małżonków. Oznacza to, że od tego momentu, zarówno dochody, jak i zaciągnięte przez jedną ze stron zobowiązania przestają być automatycznie dochodami i zobowiązaniami drugiej ze stron. Ustanie ustroju majątkowego, staje się faktem w chwili uprawomocnienia się wyroku orzekającego o rozwodzie. Od tego momentu, przyznanie przez sąd alimentów jest jedyną sytuacją, w której były małżonek może ubiegać się o pomoc finansową.

Podział majątku wspólnego

Ustanie ustroju majątkowego podczas rozwodu, staje się przyczynkiem do dokonania podziału majątku wspólnego. Oznacza to, że byli małżonkowie przestają być wspólnymi właścicielami tak zwanej masy majątkowej (całości dobytku), a stają się indywidualnymi właścicielami jego pojedynczych składników (np.: samochodu). Warto wiedzieć jednak, że nie wszystkie posiadane dobra mogą stać się przedmiotem podziału. Art. 49 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stwierdza, że podziałowi nie podlegają:

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;

2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Kiedy i jak dzielić majątek?

Podział majątku wspólnego jest najczęściej drugorzędną kwestią podczas postępowania rozwodowego, może on jednak nastąpić, jeśli wnioskują o to obie strony. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują taką możliwość jedynie, kiedy warunkiem dokonania podziału przez sąd jest przesłanka, że nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu sądowym. Właśnie dlatego najczęściej dokonuje się podziału majątku przed sądem rejonowym.

Podział majątku jest niezwykle rzadko dokonywany na drodze sądowej podczas rozprawy rozwodowej, najczęściej dokonuje się go poprzez porozumienie, które nie musi mieć określonej formy. Sporządzenie formalnego aktu notarialnego jest wymagane jedynie w przypadku nieruchomość. Skorzystanie z drogi sądowej przy podziale majątku zalecane jest najczęściej w sytuacjach, kiedy majątek jest znaczny lub kiedy małżonkowie nie potrafią dojść do kompromisu. Należy jednak pamiętać, że zajmie to zdecydowanie więcej czasu niż porozumienie.

Rozstrzygnięcie o mieszkaniu małżonków

Sąd nie rozstrzyga kwestii własności lokalu, może jednak rozstrzygać o sposobie użytkowania go i o tym, jak po rozwodzie byli małżonkowie mogą, żyjąc już oddzielnie, korzystać ze wspólnego lokalu. Może też orzec o podziale mieszkania lub przyznaniu go jednemu z małżonków, ale wyłącznie za zgodą stron i pod warunkiem, że ten, kto ma się wyprowadzić, wyrazi na to zgodę bez dostarczenia lokalu zamiennego. Jeśli jedna ze stron swoim zachowaniem uniemożliwia wspólne mieszkanie, sąd może nakazać eksmisję. Co istotne jednak eksmisja nie jest możliwa, jeśli miałaby ona dotyczyć strony będącej właścicielem mieszkania.