Pracoholik to idealny pracownik, czy osoba zmagająca się z uzależnieniem? Po czym rozpoznać, czy masz problem z pracoholizmem?

W tym artykule:

1. Kim jest pracoholik?
2. Pracoholizm - objawy
3. Przyczyny pracoholizmu
4. Czy jestem pracoholikiem?
5. Leczenie pracoholizmu
6. Związek z pracoholikiem

Pracoholik to osoba skłonna do poświęceń, ambitna, zdeterminowana i zorientowana na cel. Brzmi jak idealny pracownika i faktycznie, pracoholicy często odnoszą sukcesy i cieszą się dużym uznaniem w środowisku zawodowym. Ceną za to jest jednak rozpad relacji, problemy ze zdrowiem fizycznym i rozwój licznych zaburzeń psychicznych. Jak rozpoznać, czy jest się pracoholikiem? I co zrobić, jeśli okaże się, że tak?

Kim jest pracoholik?

Pracoholik to osoba zmagająca się z uzależnieniem behawioralnym, czyli takim, w którym osoba uzależniona całe swoje życie podporządkowuje wykonywaniu określonej czynności. Obok zakupoholizmu i seksoholizmu, pracoholizm stanowi jedno z najczęściej występujących uzależnień tego rodzaju.

Osoba uzależniona od pracy poświęca większość swojego czasu i energii na wykonywanie obowiązków zawodowych, często (świadomie lub nieświadomie) sama ściąga na siebie coraz więcej zadań. W wielu przypadkach odbywa się to kosztem rodziny, przyjaciół, zainteresowań oraz życia osobistego. Nierzadko pracoholicy zaniedbują również swoje zdrowie fizyczne i psychiczne.

Zobacz także:

Koło emocji pomoże ci zrozumieć, co czujesz. Jak wykorzystać je w praktyce?

Koło emocji to wstęp do poznania tego, co odczuwasz. Najpopularniejszym jest model stworzony przez psychologa Roberta Plutchika. Na kolorowym kole zawartych jest osiem emocji podstawowych, które są wstępem do rozpoznania bardziej skomplikowanych stanów emocjonalnych. Zobacz, jak interpretować koło emocji w odniesieniu do tego, co czujesz.

Fazy pracoholizmu

Pracoholizm jest uzależnieniem, które postępuje w miarę upływu czasu, a nieleczony może doprowadzić do tragicznych skutków. Można skutecznie mu przeciwdziałać na każdym etapie jego rozwoju, ale wyłapanie swoich pracoholistycznych skłonności w zarodku, daje największe szanse na powodzenie.

1. Faza pierwsza: nadmierne zaangażowanie w pracę. Na tym etapie pracoholizm zazwyczaj nie jest oczywisty, a osoba, która popadła w jego sidła jawi się jako wzorowy pracownik. Częste pochwały sprawiają, że chętnie bierze na siebie jeszcze więcej zdań, nawet jeśli wie, że nie będzie w stanie ich wykonać w ramach podstawowego czasu pracy.
2. Faza druga: zaślepienie. Na tym etapie pracoholik wciąż coraz mocniej angażuje się w życie zawodowe. Zadania zaczynają mu ciążyć, ale fakt ten nie zniechęca go, a wręcz w pewnym sensie nakręca. Inni mogą zaczynać dostrzegać jego niezdrową relację z pracą, ale on sam neguje istnienie problemu.
3. Faza trzecia: zaniedbanie innych obszarów życia. Praca wypełnia dzień pracoholika. Nawet jeśli w danym momencie jej nie wykonuje, nieustannie o niej myśli i często trudno jest mu rozmawiać o czymś innym. Osoba w tym stadium zaniedbuje życie rodzinne i towarzyskie i często porzuca swoje dotychczasowe zainteresowania, a to często prowadzi do osamotnienia.
4. Faza 4: pojawienie się skutków fizycznych i psychicznych. Na tym etapie pracoholik zaczyna czuć się źle. Przemęczenie i przewlekły stres mogą skutkować chorobami somatycznymi, bólami głowy lub bezsennością. Pojawić mogą się też stany lękowe, czy depresja.
5. Faza 5: wypalenie zawodowe. Wypalony zawodowo pracoholik popada w stan głębokiej apatii lub anhedonii. Jest chronicznie zmęczony i nie ma motywacji do dalszej pracy, a obowiązki, o które niegdyś zabiegał, nie dają mu już żadnej satysfakcji. Może pojawić się narzekanie, bez jednoczesnej gotowości do zmiany. To niebezpieczny etap, na którym pracoholik popaść może w inne uzależnienie, w którym szukać będzie ucieczki.
6. Faza 6: dostrzeżenie problemu. Na tym etapie, pracoholik skłonny jest przyznać, że ma problem. Niestety, nie każdy do niego dochodzi – są osoby, które do końca kariery zawodowej będą gotowe pozostać w fazie 5, lub w którejś z poprzednich faz. Są też takie, które mimo uświadomienia sobie swojego problemu, nie będą chciały nic z nim zrobić. Część pracoholików będzie zaś gotowa podjąć leczenie i na nowo wprowadzić harmonię do swojego życia.

Pracoholizm - objawy

Pracoholik może zachowywać się bardzo różnie, dlatego trudno jest wyróżnić jeden konkretny typ zachowania, który jednoznacznie wskazywałby na to, że ktoś zmaga się z uzależnieniem od pracy. Istnieje jednak lista szczególnie alarmujących zachowań, które mogą zapalić nam w głowie czerwoną lampkę. Oto główne z nich.

1. Przyjmowanie dodatkowych zadań i obowiązków, nawet mimo tego, że nie ma już na nie przestrzeni. Pamiętaj jednak, że zachowanie to może też niekiedy wynikać z braku asertywności.
2. Niemożność oderwania swoich myśli od pracy, nawet w czasie wolnym.
3. Nieumiejętność zagospodarowania sobie czasu poza pracą w satysfakcjonujący nas sposób.
4. Akceptowanie dłuższego czasu pracy jako rutyny i praca nawet po kilkanaście godzin dziennie, często dla dobra sprawy, bez zabiegania o wypłatę nadgodzin lub ich odbiór.
5. Poświęcenie innych obszarów życia w imię pracy i stawianie jej na pierwszym miejscu.
6. Ignorowanie problemów zdrowotnych wynikających z przepracowania, pracowanie mimo choroby, unikanie za wszelką cenę zwolnień lekarskich.
7. Opór przed pójściem na urlop lub pracowanie mimo urlopu, zwolnienia lekarskiego, czy czerwonej kartki w kalendarzu.
8. Emocjonalne, społeczne i behawioralne uzależnienie od pracy – tylko w niej dostrzegamy wartości, o które warto zabiegać.
9. Pojawienie się konfliktów z bliskimi osobami, których przedmiotem jest zbyt duże zaangażowanie w pracę.
10. Minimalizowanie negatywnych skutków swojego zachowania i zaprzeczanie problemowi.
11. Czerpanie satysfakcji z uzależnienia – pracoholik może widzieć siebie jako osobę pracowitą, gotową do poświęceń i godną zaufania. Zależnie od tego, jaki ma charakter, może też czerpać radość z tego, że inni ludzie litują się na nim i współczują mu przepracowania.
12. Uzależnienie swojej samooceny i poczucia własnej wartości od wyników w pracy.

Zobacz także:

Nadwrażliwość emocjonalna – dar czy przekleństwo. Jak poradzić sobie z nadwrażliwością emocjonalną?

Nadwrażliwość emocjonalna dotyczy osób, które odznaczają się wielką empatią i mają tendencję do częstego zamartwiania. W takim przypadku intensywność przeżywania jest o wiele większa. Dotyczy to emocji podstawowych oraz uczuć. Osoby nadwrażliwe są wyczulone na krytykę, często odczuwają stres lub lęk i wykazują skłonności do perfekcjonizmu. Sprawdź wszystkie objawy oraz zobacz jak radzić sobie z emocjonalną nadwrażliwością.

Psychiczne objawy pracoholizmu

Pracoholik może cierpieć z powodu licznych zaburzeń i chorób psychicznych, które wiązać mogą się z uzależnieniem od pracy. Do najpowszechniej występujących należą:

• wypalenie zawodowe;
• depresja;
• stany lękowe;
• nerwica natręctw;
• przewlekły stres;
• gonitwa myśli;
• niezdolność do wyciszenia się;
• wahania nastroju, np. nagłe wybuchy płaczu lub napady złości.

Z powodu obniżonej odporności na stres oraz przewlekłego zmęczenia uaktywnić mogą się też genetyczne choroby psychiczne, które do tej pory pozostawały uśpione. Stan ten może powodować również powrót dawnych traum i ponowne otwarcie się ran z przeszłości.

Fizyczne objawy pracoholizmu

Pracoholik, mimo tego, że często nie jest w kontakcie ze swoim ciałem, może odczuwać skutki przemęczenia również na poziomie fizycznym.

• bóle głowy;
• bóle żołądka i problemy gastryczne (zapracowane osoby, często nie znajdują czasu na odpowiednią dietę);
• bezsenność;
• ogólne osłabienie organizmu i obniżenie odporności;
• wymioty lub biegunka wywołane stresem;
• napięcie mięśni;
• problemy hormonalne, zmiany w cyklu, np. zaburzenia płodności, spóźniający się okres.

Objawy te są szczególnie groźne, ponieważ osoba uzależniona od pracy niechętnie pójdzie do lekarza, w obawie przed odkryciem choroby, która wymusiłaby zwolnienie lekarskie. Niekiedy, nawet mimo podjęcia leczenia, choroba nie chce ustąpić, ponieważ zapracowany człowiek, nie daje sobie szansy na odpoczynek i regenerację. Z tego powodu bardzo ważne jest holistyczne podejście do leczenia i kompleksowa zmiana stylu życia.

Zobacz także:

Negatywne emocje nie muszą odbierać ci sił. Jak wyrażać negatywne emocje w konstruktywny sposób?

Negatywne emocje wywołują dyskomfort, ale są wpisane w ludzkie doświadczenie. Chociaż nikt nie lubi ich odczuwać, mają one znaczenie adaptacyjne i pomagają w przezwyciężaniu tymczasowych trudności. Co powoduje negatywne emocje? Ich rozpoznanie pomaga w poradzeniu sobie z nimi w zdrowy i zrównoważony sposób.

Przyczyny pracoholizmu

Trudno jest mówić o przyczynach pracoholizmu, ponieważ, podobnie jak w przypadku każdego innego uzależnienia, są one kwestią niezwykle indywidualną. Przedstawiamy jednak kilka głównych powodów, dla których ludzie często nadmiernie poświęcają się swojej pracy.

1. Presja społeczna i chęć doskoczenia do poziomu życia, do którego aspirujemy.
2. Presja ze strony rodziny, np. nierealistyczne oczekiwania rodziców wobec dziecka, mogą przełożyć się na pracoholizm w dorosłym życiu.
3. Skłonność do pracoholizmu wynikająca z cech charakteru, np. brak asertywności, perfekcjonizm, skłonność do poświęcania się w imię dobra ogółu.
4. Skłonność do pracoholizmu wynikająca z zaburzeń, np. osobowość anankastyczna, lub niektóre nerwice (dla przykładu – osoba cierpiąca na OCD nie jest w stanie zakończyć pracy, póki raport nie będzie wyglądał dokładnie tak, jak to sobie zaplanowała).
5. Brak równowagi między życiem zawodowym i osobistym i chęć zrekompensowania sobie np. braku wymarzonego partnera pracą.
6. Potrzeba zagłuszenia problemów i lęków poprzez bycie nieustannie czymś zajętym.
7. Brak zainteresowań i hobby, dla których chciałoby się wygospodarować czas poza pracą.
8. Słaba siatka społeczna i brak bliższych więzi z innymi ludźmi.
9. Ogólne poczucie pustki i bezsensu w życiu.

Czy jestem pracoholikiem?

Jeśli obawiasz się, że możesz być pracoholiczką, to znaczy, że już teraz jesteś świadoma ewentualnego problemu i otwarta na zmiany, a to świetnie! Aby dokonać rachunku sumienia i zastanowić się, czy faktycznie przesadzasz z pracą, zadaj sobie następujące pytania.

1. Jak często rezygnujesz z czasu dla siebie na rzecz pracy?
2. Jak często przekładasz obowiązki zawodowe nad spotkania z bliskimi lub życie rodzinne?
3. Czy czujesz presję, aby zostawać dłużej lub odbierać telefony i maile po godzinach?
4. Czy często myślisz o pracy, po jej zakończeniu?
5. Jak czujesz się, idąc do pracy, a jak kiedy z niej wychodzisz?
6. Czy dostrzegasz u siebie fizyczne i psychiczne objawy przewlekłego stresu?
7. Czy zauważasz, że twój stan zdrowia lub ogólna jakość życia się pogarszają?
8. Czy zrezygnowałaś z aktywności, które dawały ci radość, aby mieć więcej czasu na pracę?
9. Czy odczuwasz dumę z powodu przepracowania i zawalenia obowiązkami?
10. Czy wysokość twojej samooceny jest skorelowana z wynikami w pracy?

Odpowiedzi na te pytania powinny być dla ciebie impulsem do refleksji, czy po prostu lubisz pracować i ambitnie podchodzisz do swoich zadań, czy być może popadłaś w pracoholizm. Pamiętaj jednak, że w żadnym wypadku nie mogą one służyć do samodzielnego wystawienia sobie diagnozy. Jeśli Ci na niej zależy, powinnaś omówić swoje wątpliwości z psychiatrą, najlepiej specjalizującym się w leczeniu uzależnień.

Zobacz także:

Bezsilność – czym jest i jak się objawia? Jak działać mimo braku motywacji i przeciwności losu?

Bezsilność pojawia się w momencie, gdy czujemy, że nie mamy kontroli nad własnym życiem. Może to być uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi, na które nie mamy wpływu bądź wywodzić się z zaniżonej samooceny. Bezsilności można doświadczyć w pracy i życiu osobistym. Poznaj sposoby na to, jak sobie z nią poradzić i odzyskać poczucie sprawczości.

Leczenie pracoholizmu

Leczenie pracoholizmu jest długą drogą, na której, tak jak w przypadku każdego uzależnienia, czekają nas wzloty i upadki. Poniżej przestawiamy kilka strategii, które mogą być pomocne.

1. Terapia indywidualna, np. poznawczo-behawioralna lub terapia uzależnień.
2. Terapia grupowa i dołączenie do grupy wsparcia.
3. Stworzenie planu, który pomoże nam zachować równowagę w różnych sferach życia.
4. Wypracowanie indywidualnych skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem.
5. Praca nad zdrowym i stabilnym poczuciem własnej wartości, które nie byłoby uzależnione od wyników.
6. Odnalezienie przyczyny swojego problemu, np. trauma z dzieciństwa, niska samoocena, nieumiejętność delegowania zadań, obsesja na punkcie kontroli itd.
7. Nakreślenie obszarów życia poza pracą, w których chcemy się rozwijać, np. nowe hobby, znalezienie romantycznej relacji. Staraj się też rozniecać swoją kreatywność i twórczą pasję.
8. Leczenie farmakologiczne (w wypadkach, w których pracoholizm jest powiązany z depresją, stanami lękowymi lub innymi zaburzeniami).

Pamiętaj, że samodzielne wyjście z pracoholizmu jest bardzo trudne, dlatego oprócz wsparcia ze strony najbliższych dobrze jest zwrócić się po pomoc do psychoterapeuty i psychiatry.

Leczenie pracoholizmu metodą 12 kroków

Metoda 12 kroków jest jedną z najpopularniejszych technik terapeutycznych, która świetnie sprawdza się w leczeniu uzależnień i może być pomocna również w przypadku pracoholików.

1. Przyznaj przed sobą, że jesteś pracoholiczką i zdecyduj, że jesteś gotowa na zmiany.
2. Zwróć się po pomoc do siły wyższej lub określ większy cel, do którego chcesz dążyć.
3. Uwierz w to, że możesz wyzdrowieć i poddaj się sile wyższej (jakkolwiek ją nazwiesz), która może ci w tym pomóc.
4. Pogłębiaj samoświadomość swojego problemu. Z czego on wynika? Co mogłoby ci pomóc?
5. Bądź gotowa na wprowadzenie zmian w swoim życiu.
6. Otwórz się na przyjęcie pomocy, zarówno ze strony najbliższych, jak i grupy wsparcia lub psychologa.
7. Podejmij działania, które pomogą ci naprawić wyrządzone przez pracoholizm szkody.
8. Przeproś tych, których mogło skrzywdzić twoje zachowanie i podejmij próbę naprawienia tych relacji.
9. Rozwijaj się duchowo. Możesz robić to w ramach religii lub ezoteryki, lub skupić się po prostu na rozwoju osobistym – wybierz to, co przemawia do ciebie najbardziej.
10. Stale monitoruj swoje postępy i doceniaj się za każde osiągnięcie, aby uniknąć powrotu do uzależnienia.
11. Gdy poczujesz, że pokonałaś swój problem, spróbuj dać światu coś od siebie i skup się na pomaganiu innym.
12. Wciąż praktykuj zdrowe nawyki i wprowadzaj kolejne zmiany, które posuną się jeszcze dalej w samorozwoju.

Zobacz także:

Poczucie winy – przyczyny i skutki. Jak poradzić sobie z przytłaczającym poczuciem winy?

Poczucie winy może znacząco wpłynąć na relacje z innymi ludźmi i wywołać szereg negatywnych emocji. Jest to subiektywna reakcja na działanie, które stoi w opozycji do ogólnie przyjętego systemu wartości. Poczuciu winy bardzo często towarzyszy wstyd i wyrzuty sumienia. Jak poradzić sobie z tymi przytłaczającymi uczuciami i czy poczucie winy może przynieść jakieś pozytywne skutki?

Związek z pracoholikiem

Pracoholik jest człowiekiem, z którym bardzo trudno jest zbudować zdrową relację, nie ma jednak nic dziwnego w tym, że chcesz pomóc ukochanej osobie. Podpowiadamy, co możesz zrobić w tej sytuacji i o czym należy pamiętać, udzielając wsparcia pracoholikowi.

1. Szczerze i otwarcie porozmawiaj z ukochanym na temat swoich obaw.
2. Wyraź swoje oczekiwania i wspólnie ustalcie granice.
3. Zaoferuj swoje wsparcie emocjonalne w procesie wychodzenia z uzależnienia.
4. Wspólnie zaplanujcie czas wolny i określcie cele, do których możecie razem dążyć.
5. Promuj zdrowe nawyki i również staraj się zmieniać na lepsze.
6. Pomóż partnerowi uzyskać wsparcie psychologiczne lub wybierzcie się na terapię dla par.
7. Edukuj się na temat pracoholizmu, aby wiedzieć, co może być pomocne w tej sytuacji.
8. Dbaj o siebie. Pamiętaj o tym, że nigdy nie pomożesz nikomu wbrew jego woli i że to on sam musi chcieć się zmienić. Masz prawo opuścić relację, w której twoje granice i potrzeby nie są szanowane.