Potęga słuchania – jak empatyczne podejście zmienia relacje i nas samych?

W tym artykule:

1. Czym jest prawdziwe słuchanie?
2. Ćwiczenia na empatyczne słuchanie według Carla Rogersa
3. Poziomy słuchania – od ignorancji do generatywności
4. Słuchanie sercem – badania HeartMath Institute
5. Rola słuchania w rodzinie i w zespole – metoda kręgu
6. Dlaczego słuchanie wymaga odwagi?

Czym jest prawdziwe słuchanie?

Słuchanie to umiejętność, która przekracza zwykłe przyswajanie informacji. Głębokie, świadome słuchanie przynosi akceptację, spokój i nadzieję – tworzy most między rozmówcami i wzmacnia zrozumienie. Dzięki prawdziwemu słuchaniu jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć zarówno drugą osobę, jak i siebie.

Jak mówi Otto Scharmer, wykładowca MIT, „słuchanie i mówienie to dwie składowe, które potrafią stworzyć lub zmienić system rodziny, zespołu, firmy czy ustroju politycznego państwa”. Skuteczne słuchanie jest zatem potężnym narzędziem zmiany – najtańszym i jednocześnie najskuteczniejszym, szczególnie w rękach mądrego lidera.

Ćwiczenia na empatyczne słuchanie według Carla Rogersa

Carl Rogers, wybitny terapeuta, opracował ćwiczenie, które pomaga rozwijać empatyczne słuchanie. Składa się ono z prostych, ale skutecznych kroków. Ćwiczenie wymaga, aby każdy z rozmówców wyrażał swoje zdanie dopiero po powtórzeniu idei przedmówcy w sposób, który zostanie przez niego zaakceptowany. Kluczowym elementem jest tutaj autentyczność – naśladowanie słów i emocji drugiej osoby bez oceniania. Powtórzenie, a nawet nazwanie emocji rozmówcy, sprawia, że rozmowa staje się głębsza.

To ćwiczenie nie tylko uczy, jak słuchać, ale także zmusza do refleksji nad własnym podejściem.

Odczuwamy potrzebę oceniania, ponieważ samo słuchanie jest zbyt niebezpieczne. Warunkiem wstępnym jest odwaga, a tej nie zawsze nam wystarcza

Poziomy słuchania – od ignorancji do generatywności

Otto Scharmer definiuje cztery poziomy słuchania, które pokazują, jak różne podejścia do słuchania wpływają na interakcje międzyludzkie i naszą zdolność do przyswajania nowych perspektyw.

1. Odtwarzanie wzorców jako blokada rozwoju

Na pierwszym poziomie, określanym jako odtwarzanie wzorców (ang. downloading), słuchający wyraża przekonanie, że jego opinia jest jedyna i słuszna. To podejście pełne radykalizmu i zamknięcia na cudze poglądy. Przykład: kiedy ktoś zgłasza problem, rozmówca natychmiast odpowiada swoimi radami, pomijając indywidualność sytuacji i emocji. Tego typu słuchanie zamyka nas na innych i odbiera możliwość dialogu.

2. Słuchanie faktów i dane jako poziom transakcyjny

Drugi poziom, transakcyjne słuchanie faktów i danych, pozwala rozmówcy dostrzegać inne opinie, jednak nie wpływa na zmianę jego poglądów. Taka osoba słucha, ale tylko po to, aby zgromadzić argumenty wspierające swoje zdanie. Jest to podejście bardziej otwarte, ale wciąż ograniczone, ponieważ brakuje w nim prawdziwego zainteresowania i otwartości na drugą osobę.

3. Transformacyjna moc empatycznego słuchania

Słuchanie empatyczne, określane również jako transformacyjne, pojawia się na trzecim poziomie. Osoba słuchająca zwraca uwagę nie tylko na słowa, ale i na emocje rozmówcy, potrafiąc wniknąć w jego perspektywę i uczucia. W takim słuchaniu ważne jest, aby móc dostroić się do emocji drugiej osoby, co prowadzi do głębszego zrozumienia jej potrzeb i przeżyć.

4. Całościowe podejście – słuchanie generatywne

Najwyższy poziom to słuchanie generatywne, czyli całościowe. Na tym poziomie odbieramy potrzeby i emocje jednostki, ale również szerszy kontekst systemowy, w którym się ona znajduje. Słuchanie generatywne pozwala na przewidywanie przyszłych wydarzeń i potrzeb grupy lub organizacji. Jest to poziom najbardziej złożony, wymagający pełnej otwartości na zmianę oraz głębokiej analizy emocjonalnej.

Słuchanie sercem – badania HeartMath Institute

HeartMath Institute od ponad 29 lat bada wpływ serca na emocje i komunikację. Instytut pokazuje, że pole elektromagnetyczne serca jest w stanie odbierać sygnały emocjonalne, które pogłębiają zrozumienie drugiej osoby. Słuchanie sercem, zgodnie z wynikami badań, nie tylko pozwala nam usłyszeć słowa, ale także emocjonalne, czasami niewypowiedziane aspekty wypowiedzi.

Kiedy patrzymy na osobę, która wyprowadziła nas z równowagi, zamiast odpowiadać krytyką, możemy wsłuchać się w jej emocje i odpowiedzieć z większym zrozumieniem. To podejście daje także szansę na usłyszenie czegoś o samym sobie, na co nie wpadlibyśmy bez pomocy drugiego człowieka.

Rola słuchania w rodzinie i w zespole – metoda kręgu

Metoda słuchania w kręgu to technika, która pozwala przenieść empatyczne słuchanie na poziomie grupowym, np. w rodzinie lub w zespole. Uczestnicy siedzą w kręgu i każda osoba mówi z serca, wyrażając to, co dla niej istotne. Wymiana zdań następuje, gdy osoba trzymająca „klucz do słuchania” – wybrany przedmiot – kończy wypowiedź i przekazuje go kolejnemu rozmówcy. Pozwala to na pełne wyrażenie siebie, co sprzyja budowaniu więzi w grupie. Z czasem metoda kręgu rozwija wśród uczestników zrozumienie, że każdy z nich jest częścią większej całości.

Ubuntu – filozofia słuchania i współzależności

Metoda słuchania w kręgu nawiązuje do filozofii ubuntu, która pochodzi z Afryki i kładzie nacisk na wspólnotowe podejście do życia. Ubuntu oznacza „jestem, kiedy ty jesteś” i wyraża zrozumienie, że nasza tożsamość i spełnienie zależą od dobra wspólnoty. Praktyka ubuntu podkreśla wagę słuchania i akceptacji drugiego człowieka. Jak mówi stare afrykańskie przysłowie: „Kiedy cię słucham, uczę się o sobie. Zmieniam się i wtedy ty też się zmieniasz”. To podejście uczy nas postrzegania słuchania jako procesu transformacyjnego, który prowadzi do głębokiej przemiany osobistej i społecznej.

Dlaczego słuchanie wymaga odwagi?

Słuchanie, szczególnie na poziomie empatycznym czy generatywnym, wymaga odwagi. Carl Rogers zauważa, że większość z nas unika słuchania, ponieważ może ono ujawnić nasze wewnętrzne obawy i zmusić do zmiany. Słuchanie sercem i otwarcie się na perspektywy innych ludzi często wiąże się z ryzykiem, które wymaga gotowości do wyjścia poza własną strefę komfortu i zaakceptowania, że nie mamy monopolu na prawdę.

Słuchanie to potężne narzędzie, które umożliwia rozwój zarówno indywidualny, jak i społeczny. Otwierając się na innych i słuchając sercem, tworzymy przestrzeń do głębszych więzi, akceptacji i zrozumienia. Każdy krok w stronę empatycznego słuchania, od powtórzenia słów drugiej osoby po całościowe słuchanie generatywne, jest krokiem w stronę przemiany i większej harmonii w relacjach.

Artykuł opracowany na podstawie tekstu Joanny Zawady-Kubik zamieszczonego w magazynie Focus 3/2020.