Poczucie winy – przyczyny i skutki. Jak poradzić sobie z przytłaczającym poczuciem winy?

W tym artykule:

1. Poczucie winy – co to jest?
2. Przyczyny poczucia winy
3. Skutki poczucia winy
4. Co zrobić, gdy ma się poczucie winy?
5. Patologiczne poczucie winy

Poczucie winy jest bardzo trudnym uczuciem, które negatywnie wpływa na naszą kondycję psychiczną, a może nawet zaszkodzić naszemu zdrowiu fizycznemu. Chęć uzyskania przebaczenia, czy rozgrzeszenia się z popełnionych błędów, jest więc naturalną reakcją na wstyd i wyrzuty sumienia. Czy możliwym jest jednak, aby jednoznacznie stwierdzić, czy poczucie winy jest uzasadnione, a jeśli tak, to jak sobie z nim poradzić?

Poczucie winy – co to jest?

Poczucie winy jest uczuciem, które pojawia się, ilekroć pojawi się przekonanie o tym, że dopuściliśmy się jakiegoś niemoralnego czynu, działaliśmy na czyjąś szkodę (świadomie lub nie), gdy postąpiliśmy niezgodnie z tym, co społeczeństwo lub my sami uznajemy za normę moralną. Może ono być konstruktywne, a tym samym motywować nas do zmiany naszego zachowania oraz napawać chęcią naprawy błędów z przeszłości. Czasami może też powodować negatywne emocje i działać na nas destrukcyjnie, zwłaszcza gdy długo nie nie potrafimy go przepracować.

Poczucie winy jest jednym z najbardziej subiektywnych stanów, które nam towarzyszą, ponieważ choć istnieją normy moralne uznawane przez ogół, podejście do nich może być skrajnie różne i zależy w dużej mierze od naszej indywidualnej perspektywy, okoliczności, oraz sposobu przetwarzania uczuć. Warto również zadawać sobie sprawę z tego, że w niektórych przypadkach poczucie winy może być nieuzasadnione, lub związane z braniem na siebie zbyt dużej odpowiedzialności.

Poczucie winy a wstyd

Poczucie winy często dość mocno powiązane jest ze wstydem, są to jednak dwa różne stany. Pierwsze z nich wynika z przekonania, że popełniliśmy czyn niezgodny z ogólnym lub osobistym systemem wartości. Drugie zaś pojawia się, gdy uwierzymy, że jesteśmy niegodziwi, źli, bezwartościowi lub niegodni pozytywnych rzeczy, jakie nas spotykają. Wstyd często wynika z poczucia winy, może mieć jednak również wiele innych źródeł. Odczuwanie go prowadzić może do obniżenia poczucia własnej wartości oraz do długotrwałego pogorszenia się samopoczucia. W niektórych wypadkach może on nawet prowadzić do podświadomego autosabotażu, w przekonaniu o własnej beznadziei.

Poczucie winy a wyrzuty sumienia

Wyrzuty sumienia są bezpośrednim następstwem poczucia winy. Mogą one obejmować takie emocje podstawowe jak smutek, złość, a nawet wstręt odczuwany do samej siebie w związku ze swoim niegodnym zachowaniem. Zwykle dają się one odczuwać intensywnie również na poziomie fizycznym, np. poprzez ucisk w klatce piersiowej, ciężar w okolicy serca, spłycenie oddechu itd. W skrajnych wpadkach mogą powodować trudne do zniesienia napięcie, problemy ze snem, zaburzenia apetytu itd. Ze względu na to, jak nieprzyjemnym uczuciem są, motywują nas do tego, aby jak najszybciej pozbyć się tego ciężaru i podjąć próbę naprawienia błędu.

Zobacz także:

Nuda - błogosławieństwo, czy zło konieczne. Co robić, gdy się nudzisz?

Nuda to jedna z emocji, której doświadcza każdy człowiek. Chociaż często jest postrzegana w szarych barwach, może przynieść wiele dobrego. To sposób na to, by rozwinąć kreatywność bądź wyciszyć umysł i uspokoić myśli. Czym dokładnie jest nuda i co zrobić w sytuacji, gdy ją odczuwasz?

Przyczyny poczucia winy

Poczucie winy może pojawić się w różnych okolicznościach. Poniżej wymieniamy sytuacje, które na ogół je wywołują – pamiętaj jednak, że każdy reaguje indywidualnie, dlatego twoje odczucia mogą być inne, a poczucie winy pojawić może się z różnych, niewymienionych tutaj, powodów.

Wystąpienie przeciwko normom wyznawanej przez nas wiary, popełnienie grzechu, lub podejrzenie, że się go popełniło, gdy zasady nie są dla nas jasne.

1. Poczucie, że nasze działanie było moralnie niewłaściwe, lub niezgodne z naszym osobistym systemem przekonań.
2. Świadomość lub podejrzenie, że nasze działania mogły wyrządzić komuś krzywdę.
3. Zaniechanie działania lub podjęcie nieodpowiednich działań, które w efekcie uniemożliwiły osiągnięcie celu, doprowadziły, do czyjejś krzywdy, wywołały czyjeś rozczarowanie itd.
4. Bycie uświadomionym lub zmanipulowanym, przez kogoś innego w przekonanie, że nasze działania są niewłaściwe.
5. Odczuwanie emocji, które w procesie socjalizacji nauczeni zostaliśmy uznawać za złe lub niemoralne, np. nienawiść, złość itp.

Skutki poczucia winy

Poczucie winy jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej nieprzyjemnych uczuć, nie jest ono jednak jednoznacznie złe. Ma ono ważne znaczenie adaptacyjne – pomaga nam dostosować się do norm akceptowanych przez wspólnotę, a tym samym uniknąć wykluczenia i samotności.

Pozytywne skutki poczucia winy:

• Motywuje nas do naprawy naszych błędów oraz zmiany zachowania.
• Uczy nas tego, co jest dla nas ważne oraz kieruje nami w taki sposób, abyśmy mogli to zachować.
• Pomaga nam walczyć z naszymi słabościami, wspiera w rozwoju osobistym i zachęca do bycia lepszymi ludźmi.
• Pomaga nam zrozumieć konsekwencje naszych działań i motywuje do podejmowania aktywności, które będą dla nas korzystniejsze.

Negatywne skutki poczucia winy:

• Wzrost poziomu stresu, lęku oraz trudnego do rozładowania napięcia. Pojawić może się też frustracja lub wyparcie.
• Chroniczne i nadmierne poczucie winy może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych jak stany lękowe lub depresja.
• Zaniżone poczucie własnej wartości, przekonanie o tym, że jest się niegodnym miłych i dobrych rzeczy, które zdarzają się w życiu.
• Negatywny wpływ na relacje z innymi ludźmi, osłabienie zaufania lub izolacja.
• Zaniechanie podejmowania innych działań w obawie przed ponownym popełnieniem błędu.

Zobacz także:

Trening relaksacyjny. 10 sposobów na głęboką relaksację i obniżenie poziomu stresu

Trening relaksacyjny pozwala odciąć się od negatywnych emocji oraz rozluźnić mięśnie. Praktykowany regularnie poprawi jakość snu oraz podniesie poziom twojej wydajności. Zobacz, na czym dokładnie polega trening relaksacyjny i znajdź swój ulubiony sposób na redukcję poziomu stresu.

Co zrobić, gdy ma się poczucie winy?

Poczucie winy może powodować dyskomfort, dlatego warto pracować nad przerobieniem go w zdrowy i konstruktywny sposób.

1. Zacznij od zastanowienia się, czy to, co faktycznie odczuwasz, jest poczuciem winy? Staraj się odkryć swoje najgłębsze emocje. Być może tak naprawdę, towarzyszy ci żałoba, złość lub smutek.
2. Namierz źródło swojego poczucia winy i staraj się odkryć jego sedno – co tak naprawdę jest problemem?
3. Zastanów się, czy poczucie winy, które odczuwasz, jest uzasadnione. Być może występują jakieś okoliczności łagodzące, a może przyczyna twoich wyrzutów sumienia nigdy nie była twoją odpowiedzialnością, lub nie mogłaś mieć na nią wpływu?
4. Jeśli zdecydujesz, że twoje poczucie winy jest uzasadnione, podejmij próbę zaakceptowania go oraz weź odpowiedzialność swoje działania. Ten krok może być bardzo trudny, dlatego powinnaś dać sobie czas na to, aby ta perspektywa w tobie dojrzała.
5. Jeśli masz możliwość przeproszenia osób, które skrzywdziłeś lub podjąć jakieś działania, aby naprawić swój błąd, spróbuj to zrobić. Zaakceptuj jednak fakt, że przeprosiny mogą nie zostać przyjęte, a twoje wysiłki mogą nie przynieść skutku.
6. Potraktuj błędy z przeszłości jako powód do podjęcia autorefleksji i uważnego przeanalizowania swoich uczuć, reakcji i zachowań. Dzięki temu będziesz mogła nie tylko rozwinąć się emocjonalnie, ale również uniknąć popełnienia podobnego błędu w przyszłości.
7. Jeśli twoje poczucie winy jest długotrwałe, trudne do zniesienia i prowadzi do obniżenia nastroju, utrudniając ci codzienne funkcjonowanie, polecamy skorzystać ze wsparcia psychoterapeuty, który pomoże ci uporać się z trudnymi emocjami.

Patologiczne poczucie winy

Patologiczne poczucie winy lub inaczej chorobliwe poczucie winy to stan, w którym ktoś doświadcza wyrzutów sumienia zbyt intensywnie lub zbyt długo, w stosunku do sytuacji, która przez ogół społeczeństwa nie zostałaby uznana za aż tak poważną. Może to być stan wyniszczający emocjonalnie oraz bardzo niebezpieczny dla zdrowia psychicznego, a niekiedy nawet fizycznego. Patologiczne poczucie winy można rozpoznać za pomocą kilku charakterystycznych cech:

1. Upływ czasu nie wpływa na pogodzenie się z przeszłością.
2. Wyrzuty sumienia są nieproporcjonalne w stosunku do popełnionego czynu.
3. Prowadzi do obniżenia poczucia własnej wartości.
4. Może skutkować izolacją społeczną oraz chęcią unikania sytuacji, w których popełniony błąd mógłby się powtórzyć.
5. Utrudnia podejmowanie decyzji.
6. Pojawić może się nadwrażliwość emocjonalna oraz zbytnie wyczulenie na wszystkie czynniki, które przypominają o winie.
7. Wyrzuty sumienia zaprzątają odczuwającą je osobę do tego stopnia, że prawie niemożliwe jest skupienie się na czymś innym.
8. Poziom stresu jest permanentnie wysoki, a pełne zrelaksowanie się jest niemożliwe lub bardzo trudne.
9. Wybaczenie sobie popełnionego błędu jawi się jako nieprawdopodobne. Może pojawić się również przekonanie, że czyn był tak niegodziwy, że nie zasługuje na wybaczenie.

Zobacz także:

Emocje podstawowe są niezbędne do przetrwania w dżungli współczesnego świata. Jak zrozumieć emocje podstawowe?

Emocje podstawowe towarzyszą nam najczęściej i stanowią podstawę do tego, aby odczytać bardziej skomplikowane stany odczuwania. Wszystkie z nich są bardzo ważne. Dowiedź się, jak zrozumieć emocje podstawowe i nauczyć się odpowiednio na nie reagować.

Odczuwanie nadmiernego, patologicznego poczucia winy jest kwestią indywidualną i zwykle wynika z osobistych uwarunkowań charakterologicznych oraz z procesu socjalizacji, np. dorastania w przekonaniu, że jest się odpowiedzialnym za uczucia wszystkich osób wokół nas. Poradzenie sobie samodzielnie z tym stanem może być bardzo trudne, jednak rozwiązaniem może być skorzystanie z pomocy psychoterapeuty, czy podjęcie farmakoterapii pod okiem psychiatry.