Dysonans poznawczy, czyli jak Twój umysł nagina rzeczywistość

Dysonans poznawczy - co to?

Dysonans poznawczy to stan napięcia psychicznego u osoby, doświadczającej dwóch elementów poznawczych jednocześnie. Niezgodność, polegająca na konflikcie pomiędzy np. posiadaną wiedzą a nowymi informacjami powoduje, że człowiek zaczyna odczuwać wewnętrzny dyskomfort. Pojęcie to funkcjonuje również pod nazwą dysonansu kognitywnego, społecznego lub emocjonalnego.

Dysonans poznawczy może pojawić się również wtedy, gdy nowo poznane fakty lub informacje są niezgodne ze światopoglądem i przekonaniami danej osoby. Im bardziej różnica między tymi dwoma stanowiskami jest widoczna, tym mocniej jest on odczuwalny.

Ludzie doświadczający zjawiska dysonansu poznawczego często reagują w różny sposób. Najczęściej dążą oni do jak najszybszego zmniejszenia napięcia, powodowanego konfliktem dotychczasowych poglądów z nowymi informacjami. Z tego powodu reakcje, wywołane dysonansem poznawczym mogą być różne: od gniewu, przez bagatelizowanie, aż po uznanie argumentów drugiej strony za mądre i racjonalne.

Dysonans poznawczy - historia

Dysonans poznawczy to pojęcie, którego definicję jako pierwszy określił Leon Festinger, amerykański psycholog społeczny. Pierwotna wersja powstała w 1957 roku i była skutkiem obserwacji zachowań ludzi, którzy przeżyli trzęsienie ziemi w Indiach w 1934 roku.

Badacz zauważył, że wśród ludzi z okolicznych wiosek, którzy odczuli wstrząsy, ale nie ponieśli szkód krążą plotki na temat kolejnych katastrof, które miały nadejść. Z kolei ludzie znajdujący się w epicentrum trzęsienia ziemi powtarzali między sobą informacje o pomocy rządowej, która rzekomo miała nadejść w niedługim czasie. Oczywiście, żadna z tych informacji nie była w żaden sposób potwierdzona przez rząd, naukowców czy choćby sejsmologów.

Według Festingera, takie zachowanie miało na celu usprawiedliwić odczuwany przez mieszkańców obu wiosek lęk. W przypadku pierwszej grupy, plotki urealniały strach i nadawały mu rzeczywistego wymiaru. Mimo braku rzeczywistego zagrożenia mieszkańcy chcieli znaleźć potwierdzenie strachu i swoich obaw.

Druga grupa również doświadczyła zjawiska dysonansu poznawczego, jednak w nieco innej formie. W ich przypadku było ono oparte na częściowym wyparciu obecnej sytuacji i skoncentrowaniu się wyłącznie na pomocy, która miała nadejść.

Na podstawie obserwacji reakcji dwóch różnych grup społecznych, oddalonych od siebie o zaledwie kilka kilometrów Festing ukuł swoją teorię dysonansu poznawczego. Według niej, ludzie dopasowują obraz otaczającego ich świata do tego, jak aktualnie się czują i czego się obawiają.

Ludzie z okolicznych wiosek, odczuwając trzęsienie ziemi, ale nie widząc szkód przez niego wyrządzonych, doświadczyli uczucia dysonansu poznawczego. Ukuli więc teorię o nadejściu kolejnych katastrof. Aby udowodnić, że tak faktycznie się wydarzy szukali sygnałów, mogących o tym świadczyć. Przypisując pozornie nieistotnym sygnałom duże znaczenie, dostosowali świat wokół siebie do stworzonej przez nich teorii, tym samym ją urzeczywistniając.

Zobacz też: Jak wpływa na nas toksyczne zachowanie znajomych?

Dysonans poznawczy - rodzaje

Dysonans poznawczy jako pojęcie z dziedziny psychologii społecznej zostało pierwotnie stworzone przez Leona Festingera. Na tym etapie nie skończyła się jednak jego historia, ponieważ badania nad nim kontynuowali inni badacze, między innymi uczniowie Festingera. Efektem ich pracy było rozszerzenie tego pojęcia oraz uczynienie z niego ważnego filaru psychologii społecznej.

Dzięki ich pracy teoria dysonansu poznawczego została rozszerzona o rodzaje sposobów, w jaki ludzie redukują to zjawisko. Chodzi tu nie tylko o stopień naginania rzeczywistości do wizji, wykreowanej przez umysł człowieka, ale również o stosowanie technik manipulacyjnych, opartych o dysonans społeczny.

Implementowanie poglądów do umysłów ludzi, opierając się na dysonansie emocjonalnym oraz dodając do teorii rzeczy, które są częściowo zgodne z prawdą, czyni z tego zjawiska świetną metodę manipulacji umysłami.

Dysonans kognitywny nie tylko wywołuje wewnętrzny konflikt pomiędzy nowymi informacjami oraz aktualnymi poglądami. Odpowiednio wykorzystany, powoduje zachwianie całym systemem wartości mnóstwa osób naraz i zmianę poglądów wielu z nich. Jest to rodzaj dysonansu poznawczego, który można określić jako manipulatywny.

Dysonans poznawczy - przykłady

Dysonans poznawczy najlepiej wytłumaczyć poprzez ukazanie go na przykładach. Ułatwia to zrozumienie tego zjawiska, które choć pozornie jest skomplikowane, w rzeczywistości dotyczy każdego z nas.

Jednym z najczęściej przytaczanych przykładów z życia, dotyczących dysonansu poznawczego jest palenie papierosów. Palacz ma świadomość tego, że palenie jest szkodliwe, powoduje raka płuc, osłabia organizm i wpływa na wygląd skóry oraz zębów. Mimo to, kontynuuje palenie, ponieważ jest uzależniony. Nie zmienia to jednak faktu, że doświadcza on zjawiska dysonansu poznawczego za każdym razem, gdy słyszy o szkodliwości palenia.

Z jednej strony wie on, że jest to szkodliwe, a z drugiej jest silnie uzależniony od nikotyny. Aby zredukować uczucie dysonansu kognitywnego, palacz ma w tym momencie dwa wyjścia. Może przyznać rację osobie, informującej go o szkodliwości palenia papierosów i postarać się rzucić ten szkodliwy nałóg.

Często jednak palacze czują się atakowani.Większość z nich odruchowo korzysta wtedy z możliwości numer dwa, czyli usprawiedliwienia swoich czynów. Robią to poprzez nagięcie rzeczywistości tak, by pasowała do ich teorii.

Mówią na przykład "niby takie szkodliwe te papierosy, a mój dziadek to palił 60 lat i płuca miał zdrowe!" albo "teraz to wszystko jest szkodliwe. Nawet się mówi, że wdychanie powietrza zimą jest równe wypaleniu dwóch papierosów, taki smog mamy". W ten sposób bagatelizują oni informacje, przekazane im przez drugą osobę oraz redukują swój stres i napięcie, wywołane atakiem na ich ulubioną czynność.

Podobnym przykładem dysonansu poznawczego mogą być wszelkiego rodzaju teorie spiskowe. Ich zwolennicy wybierają te z dowodów i argumentów, które potwierdzają ich przekonania, a całą resztę podanych faktów ignorują. Dzięki temu dyskusja z ludźmi, wierzącymi w UFO czy płaską ziemię jest trudna, a oni sami bezustannie walczą z uczuciem dysonansu poznawczego.

Dysonans poznawczy - jak go redukować?

Dysonans poznawczy może być redukowany na trzy różne sposoby. To, na który z nich zdecyduje się dana osoba zależy od jej charakteru, sytuacji, podanych informacji oraz przytoczonych argumentów. Najwięcej oczywiście zależy od samej psychiki danej osoby, jej refleksyjności oraz pewności siebie. Niejednokrotnie nawet właściwa argumentacja nie jest w stanie zmusić człowieka do skorzystania z innego sposobu redukcji dysonansu, ponieważ trwa on przy swoich racjach za wszelką cenę.

Jakie są metody redukowania dysonansu poznawczego?

• podważenie jednego z dowodów lub argumentów - polega ono na odrzuceniu najważniejszego lub jedynego argumentu drugiej strony, poprzez uznanie go za niezweryfikowany, zmanipulowany lub mało przekonujący. Przykładem takiej redukcji może być sytuacja, w której jedna ze stron przedstawia naukowe badania, dowodzące szkodliwości papierosów jako argument. Druga osoba zaś odrzuca ich uznanie, twierdząc że są one zbyt niejednoznaczne i przeprowadzone w zły sposób.
• kontratak - ten sposób redukowania dysonansu poznawczego można zaobserwować zwłaszcza wtedy, gdy osoba doświadczająca tego zjawiska czuje się osaczona i atakowana przez drugą stronę. Ucieka się ona wówczas do najprostszego sposobu obrony, czyli kontrataku. Na przykład, palacz atakowany przez drugą osobę w sposób słowny, utnie dyskusję słowami "lubię palić i koniec", "to moje zdrowie i moja sprawa". Może również przejść do kontrofensywy, bezpośrednio atakując drugą osobę: "moje palenie jest mniej szkodliwe niż twoje picie wina z mężem co sobotę".
• przyznanie się do błędu - ten rodzaj redukcji polega na refleksji pod wpływem argumentacji drugiej osoby, przyjęciu jej punktu widzenia i dostosowaniu się do niego. Korzystając z tego sposobu redukcji dysonansu poznawczego, palacz postanowi rzucić szkodliwy nałóg i rozpocznie w tym kierunku konkretne działania.

Dysonans poznawczy - ćwiczenia

Dysonans poznawczy to zjawisko, które łatwo może zostać wykorzystane przeciwko tobie, na przykład za pomocą technik manipulacyjnych. Jeśli masz więc problem z redukowaniem tego uczucia, wprowadź do życia kilka prostych nawyków. Pomogą ci one w podejmowaniu dobrych i właściwych decyzji, motywowanych właściwymi argumentami.

• wyjdź i siebie i stań obok - zanim pod wpływem dysonansu poznawczego odrzucisz jakąś formę argumentacji lub przeprowadzisz kontratak, wyjdź z siebie. Postaraj się odsunąć od siebie wszystkie emocje, łącznie z tymi negatywnymi i spojrzeć na sprawę z dystansu. Nie łącz emocji i argumentów z osobą, która ci je przekazała, tylko spójrz na nie jak na informację, którą sama pozyskałaś.
• weryfikuj informacje - warto to robić, szczególnie jeśli zjawisko dysonansu kognitywnego często cię dotyka, a dyskusje z ludźmi najczęściej kończą się kłótnią. Może się okazać, że od początku nie miałaś racji!
• trzymaj się tematu rozmowy - aby uniknąć przeistoczenia się w toksyczną osobę z powodu dysonansu poznawczego, skoncentruj się wyłącznie na bieżącym temacie rozmowy. Osoby, które jako metodę redukcji tego uczucia wybierają kontratak często atakują personalnie drugą osobę, by zbić ją z tropu i podważyć jej tok myślenia

Zobacz też: Jak uwierzyć w siebie - niezawodne ćwiczenia

Dysonans poznawczy a samoocena

Dysonans poznawczy jest ściśle związany z samooceną człowieka. Pewność siebie danej osoby warunkuje to, jak bardzo będzie ona bronić swojego zdania i teorii przez nią ukutej. Ludzie o wysokiej samoocenie najczęściej stosują pierwszą lub drugą metodę redukcji dysonansu poznawczego. Dzieje się tak, ponieważ wierzą oni w swoje zdolności poznawcze i uznają je za najbardziej wiarygodne.

Osoby o niskiej samoocenie są bardziej skłonne do zmiany swoich poglądów pod wpływem odpowiednich dowodów czy argumentów. Są one również bardziej podatne na manipulację pod wpływem dysonansu poznawczego.

Po czym poznać energetycznego wampira? 6 rodzajów, o których nie miałaś pojęcia