Błędy w okazywaniu empatii. 8 pułapek, które oddalają, zamiast budować relacje

W tym artykule:

1. Czym jest empatia i dlaczego jest ważna?
2. Umiejętności budujące empatię według Brené Brown
3. 8 najczęstszych błędów w okazywaniu empatii
4. Jak rozwijać empatię i unikać pułapek?
5. Empatia w praktyce – dlaczego warto nad nią pracować?

Czym jest empatia i dlaczego jest ważna?

Empatia to zdolność zrozumienia i współodczuwania emocji drugiej osoby. Jak podkreśla Brené Brown, psycholożka i badaczka empatii, to nie talent, lecz umiejętność, którą każdy może rozwijać. Na empatię składa się kilka istotnych elementów: powstrzymanie się od ocen, przyjęcie perspektywy drugiej strony, połączenie się z emocjami rozmówcy oraz uważność.

Umiejętności budujące empatię według Brené Brown

Badania Brown wskazują, że na empatię składa się pięć umiejętności:

1. Powstrzymanie się przed oceną – próba zrozumienia drugiej strony bez oceniania jej.
2. Przyjęcie perspektywy rozmówcy – zaakceptowanie jego punktu widzenia jako prawdy, nawet jeśli jest dla nas obcy.
3. Podłączenie się do emocji – zrozumienie emocji drugiej osoby, bez ich przejmowania.
4. Zakomunikowanie zrozumienia – potwierdzenie swojego wsparcia.
5. Uważność – świadome, pełne obecności uczestnictwo w rozmowie.

Brown zauważa, że opanowanie wszystkich pięciu umiejętności może być trudne, jednak ich połączenie stanowi fundament bliskich relacji, w których pojawia się wzajemne zaufanie.

8 najczęstszych błędów w okazywaniu empatii

Nawet mając dobre intencje, często popełniamy błędy, które zamiast zbliżać, wywołują wrażenie dystansu i braku zrozumienia. Oto osiem typowych błędów, które mogą wpływać na jakość wsparcia, jakie oferujemy drugiej osobie.

Empatia a politowanie – istotna różnica

Empatia zakłada równą pozycję obu stron, natomiast politowanie ustawia jedną osobę „wyżej” od drugiej. Politowanie wynika często z oceny, że ktoś „nie radzi sobie” lub że jego sytuacja jest wyjątkowo trudna. Tego typu reakcja może wywołać poczucie osamotnienia, gdy rozmówca odbiera komunikat: „nie rozumiem twoich emocji”. Empatia nie oznacza współczucia – opiera się na partnerstwie.

Jak zdumienie może oddalać, zamiast wspierać?

Reakcja zdumienia może sprawić, że rozmówca poczuje się niezrozumiany lub nawet osądzony. Przykład? Kiedy ktoś dzieli się trudnością, a odpowiedzią jest zdziwienie: „Naprawdę, zrobiłeś coś takiego?”, rozmówca może poczuć się oceniony, co zniechęca go do dalszej rozmowy. W efekcie, zamiast zbliżenia, pojawia się dystans.

Rozczarowanie – pułapka idealizacji innych

Rozczarowanie jest reakcją, która odbiera odwagę osobie otwierającej się przed nami. Może wynikać z idealizowania kogoś, kto uchodził za „odważnego” lub „silnego”, dlatego wiadomość o jego słabości odbieramy jako coś nietypowego. Reakcja: „Nie spodziewałem się, że ty się boisz!” może zniechęcić drugą osobę do otwartego wyrażania emocji.

Atakowanie – reakcja wynikająca z własnego dyskomfortu

Czasem w obliczu czyjegoś cierpienia czujemy tak silny dyskomfort, że nieświadomie przechodzimy do ataku, by ulżyć własnym emocjom. Pytania typu: „Jak mogłeś to zrobić?” lub „O czym myślałeś?” mogą tylko pogłębić poczucie winy u rozmówcy. Równie szkodliwe bywa przenoszenie złości na osoby trzecie, np. „Policzymy się z nim!” – taka reakcja nie pomaga rozmówcy, lecz koncentruje się na sprawcy problemu.

Chowanie i umniejszanie emocji rozmówcy

Chowanie i umniejszanie to próba osłabienia emocji drugiej osoby poprzez zapewnianie, że „wszystko będzie dobrze”. Czasem rozmówca potrzebuje usłyszeć: „jestem tu z tobą”, bez dodatkowych zapewnień o jego „siłę”. Używanie fraz: „Jesteś silny, poradzisz sobie”, bywa postrzegane jako bagatelizowanie problemu.

Umniejszanie problemów poprzez porównania

Umniejszanie to zestawianie problemów jednostki z globalnymi tragediami, co może wywołać poczucie winy. Przykład: „Wojna w Syrii to jest problem, a nie to, z czym się mierzysz” odbiera rozmówcy prawo do przeżywania własnych trudności. Choć warto mieć punkt odniesienia, nie należy podważać wartości emocji rozmówcy.

Ignorowanie i brak odpowiedzi na emocje

Ignorowanie to sytuacja, gdy osoba, z którą rozmawiamy, całkowicie zmienia temat lub nie reaguje na nasze słowa. Taki brak uwagi powoduje, że rozmówca czuje się zbagatelizowany. Jedno z badań sugeruje, że niewyrażone trudności szukają ujścia gdzie indziej, np. w agresji czy używkach.

Dlaczego doradzanie nie zawsze jest najlepszym wsparciem?

Doradzanie to jeden z najczęstszych błędów. Choć może wydawać się, że najlepiej okażemy wsparcie, udzielając rad, często jest to niewłaściwa reakcja. Osoba w kryzysie najczęściej potrzebuje tylko wysłuchania. Aby upewnić się, czego potrzebuje rozmówca, warto zapytać: „Potrzebujesz rady czy wysłuchania?”. Dzięki temu unikniemy błędu i dopasujemy nasze wsparcie do faktycznych potrzeb drugiej osoby.

Jak rozwijać empatię i unikać pułapek?

Ćwiczenie empatii wymaga samoświadomości oraz gotowości do słuchania bez ocen. Niezwykle pomocne jest przepraszanie za błędy empatyczne, gdy je zauważymy – na przykład, gdy nieświadomie doradzamy lub zmieniamy temat rozmowy. Empatia to proces wymagający zaangażowania, ale z czasem może znacząco wpłynąć na jakość naszych relacji. Nikt nie urodził się mistrzem empatycznego słowa. Empatia to umiejętność, którą można szlifować, poświęcając jej czas i uwagę.

Empatia w praktyce – dlaczego warto nad nią pracować?

Empatia to nie tylko umiejętność potrzebna w relacjach prywatnych, lecz także w pracy i codziennych sytuacjach. Bycie obecnym dla drugiej osoby, nawet podczas codziennych rozmów, może pomóc zbudować społeczeństwo oparte na zrozumieniu i współpracy. Każdy z nas ma możliwość rozwijania empatii i wprowadzania tej wartości do swoich kontaktów z innymi.

Empatia to nieodłączny element bliskich relacji, którego brak może prowadzić do nieporozumień i poczucia samotności. Warto poświęcić czas na rozwijanie tej umiejętności, aby nasze wsparcie mogło być prawdziwą pomocą, a nie kolejną trudnością w chwilach kryzysu.

Artykuł opracowany na podstawie tekstu Joanny Chmury zamieszczonego w magazynie Focus Coaching 1/2020.