Zaduszki: skąd wywodzi się to święto? Jego korzeni należy dopatrywać się w pogańskich obrzędach

W tym artykule:

1. Zaduszki: co to?
2. Kiedy jest Dzień Zaduszny?
3. 2 listopada Dzień Zaduszny: kościelna geneza święta
4. Zaduszki: pogańskie początki święta
5. Zaduszki to nowe Dziady

Zaduszki: co to?

Dzień Zaduszny, czyli Święto Zmarłych, obchodzony 2 listopada, jest dniem poświęconym modlitwie za dusze zmarłych bliskich, które przebywają w czyśćcu. W tym czasie Kościół katolicki prosi o wstawiennictwo świętych, aby Bóg oczyścił dusze zmarłych z grzechów i skrócił ich czas pokuty. W ramach obchodów wierni biorą udział w nabożeństwach i procesjach, które odbywają się zarówno w kościołach, jak i na cmentarzach, choć uczestnictwo w tych ceremoniach nie jest obowiązkowe. W odróżnieniu od Dnia Zadusznego, dzień wcześniej, 1 listopada, obchodzone jest Święto Wszystkich Świętych, które jest świętem nakazanym.

Od 1 do 8 listopada, podczas tzw. oktawy Wszystkich Świętych, wierni mają możliwość uzyskania odpustu zupełnego dla dusz zmarłych, co oznacza darowanie wszystkich kar czyśćcowych. Wspieranie dusz cierpiących w czyśćcu możliwe jest również poprzez modlitwy znane jako wypominki, podczas których wyczytywane są imiona i nazwiska zmarłych w połączeniu z modlitwą różańcową lub innymi modlitwami za zmarłych.

Należy pamiętać, że dzień Wszystkich Świętych i Zaduszki to dwa różne święta.

Kiedy jest Dzień Zaduszny?

Wszystkich Zmarłych, czyli Zaduszki są obchodzone 2 listopada. W tym dniu wspominani są wszyscy wierni zmarli. To czas na to, aby odwiedzać groby bliskich i ozdabiać je zniczami oraz wieńcami cmentarnymi i chryzantemami. Wiele osób zastanawia się, czy Dzień Zaduszny to dzień wolny od pracy i szkoły. W kalendarzu nie jest on oznaczony czerwoną kartką. Oznacza to, że Zaduszki nie są świętem, które jest ustawowo wolne od pracy. Rektorzy uczelni oraz dyrektorzy szkół mogą wprowadzić specjalne rozporządzenie, które zwalnia z obowiązku uczestnictwa w zajęciach w Zaduszki. Dzień wolny mogą mieć również pracownicy firm, jeżeli wcześniej zaplanują urlop.

Dzień wcześniej, czyli 1 listopada w kościele katolickim odbywa się uroczystość Wszystkich Świętych. Jest to także jeden z trzynastu dni, które są ustawowo wolne od pracy. A zatem w tym czasie nie odbywają się zajęcia szkolne ani uniwersyteckie, zaś osoby zatrudnione nie muszą wykonywać służbowych obowiązków.

2 listopada Dzień Zaduszny: kościelna geneza święta

Dzień Zaduszny ma swoje korzenie w tradycji kościelnej sięgającej 998 roku, kiedy to św. Odilon, opat klasztoru benedyktyńskiego w Cluny we Francji, ustanowił 2 listopada dniem modlitwy za wszystkich zmarłych. Początkowo święto obejmowało modlitwy zakonników za zmarłych współbraci, ale wkrótce zwyczaj rozprzestrzenił się na inne zakony, a następnie na cały Kościół katolicki. W 1311 roku Dzień Zaduszny oficjalnie wpisano do rzymskokatolickiego kalendarza liturgicznego, a jego obchody przyjęły się również w Polsce. Najstarsze zapisy dotyczące katolickich ceremonii upamiętniających wszystkich wiernych zmarłych w Polsce pochodzą z początku XIV wieku.

Zaduszki: pogańskie początki święta

Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych zostało prawdopodobnie ustanowione przez Kościół katolicki w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się pogańskich obrzędów w krajach europejskich. Obrzędy te były kultywowane od wieków i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wywodziły się z wierzeń, że dusze zmarłych mogą przenikać z zaświatów, by odwiedzać świat żywych. Szczególnie noc z 1 na 2 listopada była postrzegana jako czas, w którym granica między światem zmarłych a światem żywych stawała się szczególnie cienka. Niektóre z tych dawnych zwyczajów przetrwały aż do XX wieku, a w niektórych rejonach Polski są wciąż żywe i przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Ludowe obrzędy związane z kultem zmarłych mają swoje korzenie w czasach przedchrześcijańskich. Święto Zmarłych wywodzi się z wierzeń Prasłowian, choć podobne tradycje istniały również wśród innych ludów, takich jak Germanie i Celtowie, którzy także celebrowali powrót duchów na ziemię. W tym wyjątkowym okresie starano się pomagać błąkającym się duszom, wierząc, że dzięki odpowiednim rytuałom mogą one osiągnąć spokój wieczny.

Dzień zaduszny wywodzi się z pogańskich zwyczajów, szczególnie w obrzędzie nazywanym Dziadami, który był obchodzony dwa razy w roku – wiosną i jesienią. Wierzono, że w te noce duchy zmarłych powracały na ziemię, błądząc w poszukiwaniu odpoczynku i pomocy. Aby ułatwić im drogę do domów, rozpalano ogniska na mogiłach, co może być źródłem współczesnego zwyczaju palenia zniczy na grobach. Oprócz tego wystawiano jedzenie i napoje, aby dusze mogły się posilić i ugasić pragnienie. Dzięki takim gestom, żyjący okazywali zmarłym szacunek i starali się zapewnić im spokój w zaświatach.

Zaduszki to nowe Dziady

Po rozpowszechnieniu się chrześcijaństwa pogańskie tradycje powoli zanikały. Zwyczaj odprawiania Dziadów został jednak przekształcony w Zaduszki, czyli święto ku czci zmarłych. Dawniej w tym dniu też chętnie dawano jałmużnę dziadom wędrownym, którzy żebrali pod bramami kościoła. Proszono ich przy tym o modlitwę za dusze zmarłych.

W zbiorowej świadomości nadal funkcjonują pewne zabobony związane z dniem zadusznym, na przykład, że w Zaduszki nie wolno używać igły i nici. Ważny element stanowią również przesądy cmentarne. Wiele z nich odnosi się do zniczy i kwiatów pozostawianych na grobach, zaś ich rolą jest zapewnienie spokoju duszom i zabezpieczenie się przed nieszczęściami.

Treść artykułu opublikowana pierwotnie 1.11. 2017 r.