Separacja małżeńska: co to jest? Ile kosztuje? Co daje?

Separacja - co to jest?

Separacja małżeńska to instytucja prawna, która w Polsce obowiązuje od 1999 roku. Polega na rozdzieleniu małżonków wskutek całkowitego rozkładu ich więzi małżeńskiej w aspekcie emocjonalnym, duchowym, seksualnym i ekonomicznym.

Można wyróżnić dwa rodzaje separacji – formalną oraz nieformalną. Separacja nieformalna nie pociąga za sobą żadnych prawnych konsekwencji i zwykle stanowi etap poprzedzający separację sądową. Jest to tzw. separacja faktyczna, gdyż kobieta i mężczyzna nadal formalnie są małżeństwem, lecz prowadzą osobne życie. Zwykle jedyne co ich jeszcze ze sobą łączy, to wspólne dzieci. Separacja sądowa powoduje natomiast formalne ustanie wspólnoty majątkowej pomiędzy małżonkami. Nie mają już wtedy prawnego obowiązku wspólnego pożycia, pomimo że nadal pozostają małżeństwem. Separacja uniemożliwia wejście w nowy związek małżeński z inną osobą.

Separacja w małżeństwie może istnieć zarówno w przypadku wspólnego zamieszkiwania małżonków w jednym mieszkaniu, jak i w odrębnych gospodarstwach domowych. W przypadku zajmowania wspólnego mieszkania, sąd ustala sposób korzystania z niego w okresie separacji. Na jej skutek następuje rozdzielność majątkowa. Małżonkowie tracą również możliwości ustawowego dziedziczenia – będzie to możliwe jedynie na podstawie zapisów testamentu.

Polskie prawo wskazuje warunki separacji, które muszą być spełnione w celu jej orzeczenia. Przede wszystkim oddzielenie małżonków nie może doprowadzić do tego, aby ucierpiały ich wspólne, niepełnoletnie dzieci. Sąd odrzuci również pozew o separację, jeżeli jej zaistnienie naruszałoby zasady współżycia społecznego. Przykładem takiej sytuacji jest opuszczenie przez męża nieuleczalnie chorej żony.

Zobacz także: Będzie trudniej o ROZWÓD: kogo zmuszą do obowiązkowych mediacji?

Separacja a rozwód

Kiedy już wiemy, na czym polega separacja, pora na jej porównanie z rozwodem. Skutki separacji są bardzo podobne. Zarówno rozwód, jak i separacja powodują ustanie wspólnoty małżeńskiej. W obu przypadkach następuje rozdzielność majątkowa, a także utrata prawa do ustawowego dziedziczenia. Główna różnica polega na tym, że jedynie rozwód wiąże się z nieodwracalnym rozwiązaniem małżeństwa. Separacja ma natomiast charakter odwracalny – małżonkowie mają możliwość wniesienia wniosku o jej odwołanie. Osoby po rozwodzie mogą bez przeszkód zawrzeć ślub cywilny z inną osobą, na co separacja nie pozwala.

Rozwód od separacji różni się również tym, że w jego przypadku rozkład pożycia małżeńskiego musi być nie tylko zupełny, lecz także trwały. Separacja jest więc uzasadniona, gdy małżonkowie zakładają możliwość odbudowania wspólnoty małżeńskiej. Sąd po rozpatrzeniu wniosku o separację wydaje orzeczenie, natomiast sprawy rozwodowe są rozstrzygane poprzez wyrok.

Pozew o separację może złożyć małżonek, na którym ciąży wyłączna odpowiedzialność za rozkład wspólnoty małżeńskiej – w przypadku rozwodu byłoby to niemożliwe. Separacja nie powoduje utraty możliwości późniejszego orzekania rozwodu.

Istotna różnica pomiędzy separacją a rozwodem wiążę się z tym, że małżonkowie w separacji nadal są zobowiązani do udzielania sobie wzajemnej pomocy w wyjątkowych sytuacjach, np. takich jak choroba czy inwalidztwo którejś z stron.

Separacja, w odróżnieniu od rozwodu, jest rozwiązaniem dopuszczalnym przez Kościół katolicki. Dlatego często jest rozważana przez wierzące małżeństwa. Kodeks prawa kanonicznego wskazuje 4 przyczyny separacji małżeńskiej:

1. Zdrada jednego ze współmałżonków (grzech cudzołóstwa),

2. Istotne obawy, że jedna ze stron stanowiłaby istotne niebezpieczeństwo fizyczne lub duchowe dla współmałżonka,

3. Poważne zagrożenie bezpieczeństwa wspólnych dzieci ze strony jednego ze współmałżonków,

4. Narażanie współmałżonka przez jedną ze stron na zbyt uciążliwe życie.

Separacja a alimenty

Kobiety zastanawiające się, co daje separacja, zwykle rozważają kwestię możliwości otrzymania alimentów. Separacja daje identyczne prawa pod tym względem jak rozwód. Sąd ustala, w jakim stopniu każda ze stron powinna partycypować w kosztach utrzymania i wychowania dzieci. Są to wydatki niezbędne w celu zaspokojenia ich podstawowych potrzeb, takich jak mieszkanie, wyżywienie, edukacja, zdrowie czy odzież. Sąd bierze pod uwagę nie tylko wkład finansowy, lecz także osobiste starania w wychowanie dziecka.

Wysokość alimentów będzie zależeć od sytuacji ekonomicznej każdego ze współmałżonków. Brane pod uwagę jest ich wynagrodzenie, potencjał zarobkowy oraz majątek. Obowiązuje ogólna zasada, zgodnie z którą potomstwo ma prawo żyć na podobnym poziomie jak jego rodzice.

Współmałżonek ma również możliwość ubiegania się o alimenty na siebie. Jeżeli nie wskazano strony winnej rozpadu wspólnoty małżeńskiej, wtedy może je otrzymać jedynie w przypadku, gdy nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, tj. popadł w niedostatek. W sytuacji separacji z orzekaniem o winie, małżonek nieponoszący odpowiedzialności za rozkład pożycia musi jedynie udowodnić pogorszenie swojej dotychczasowej sytuacji materialnej. Polskie prawo nie wskazuje maksymalnego czasu, przez jaki powinny być wypłacane alimenty podczas separacji.

Separacja a dzieci

Separacja wiąże się również z ustaleniem przez sąd prawa do sprawowania opieki nad wspólnymi dziećmi. Zazwyczaj nie pozbawia władzy rodzicielskiej żadnej ze stron, biorąc pod uwagę dobro potomstwa. Konieczne jest wówczas określenie czasowego wymiaru sprawowania opieki, jej formy, sposobu i częstotliwości kontaktów, a także kosztów ich utrzymywania i wychowywania. Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje jedynie w sytuacjach, gdy jeden ze współmałżonków rażąco zaniedbuje własne obowiązki rodzicielskie, np. nadużywa alkoholu czy stosuje przemoc.

Separacja zawsze jest dla dzieci stresującym przeżyciem, które rodzi określone reakcje emocjonalne. Dziecko może wtedy odczuwać lęk, niepokój czy poczucie winy. Jeżeli nie potrafi poradzić sobie z trudną dla siebie sytuacją, nieraz przejawia postawy agresywne, buntuje się lub izoluje. Warto wtedy zapewnić mu pomoc ze strony psychologa dziecięcego.

Zobacz również: Rodzice samotnie wychowujący dzieci będą ZACHWYCENI - nowy rządowy projekt

Separacja – koszt

Małżonkowie przed podjęciem ostatecznych decyzji zwykle chcą wiedzieć, ile kosztuje separacja. Głównym kosztem jest opłata sądowa w wysokości 600 złotych – jeżeli jedna ze stron składa pozew o separację z orzekaniem o winie. Jeśli natomiast obie strony wnoszą wspólny wniosek o separację małżeńską, wtedy koszt wynosi 100 złotych. W obu przypadkach obowiązuje ponadto opłata 6 złotych za każdą stronę odpisu orzeczenia. Dodatkowe koszty mogą wiązać się z powołaniem biegłych i świadków, podziałem majątku oraz mieszkania.

Wniosek o separację

Jak złożyć wniosek o separację? Jeżeli małżonkowie zgodnie podjęli taką decyzję, wtedy postępowanie przebiega w trybie nieprocesowym. Do wniosku należy załączyć wspólne oświadczenie małżonków o zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego oraz zamieścić szczegółowy opis sytuacji.

Jeżeli natomiast o separację wnioskuje jedna ze stron, wówczas niezbędne będzie złożenie pozwu. Należy w jego treści określić, czy powód żąda orzeczenia separacji o winie czy bez jej orzekania. Częścią pozwu jest także orzeczenie o władzy rodzicielskiej nad dziećmi oraz alimentach. Wymagane jest zebranie dowodów oraz zamieszczenie uzasadnienia, wyodrębniającego przyczyny wnioskowania o separację. Można ponadto wskazać dane kontaktowe świadków.

Pozew powinien być przygotowany w dwóch egzemplarzach. Wymagane jest dołączenie do niego skróconego odpisu aktu małżeństwa oraz aktów urodzenia wspólnego, małoletniego potomstwa. Sprawy o separację rozpatruje sąd okręgowy, właściwy ze względu na miejsce ostatniego wspólnego zamieszkania małżonków.

Zobacz również: Rozwód w 24 godziny? Nowy pomysł na "koronarozwody"