Kobiety w kinie: niedoceniona płeć

Kobiety są obecne w świecie filmu tak długo, jak długo istnieje kino. Już w czasach braci Lumière, francusko-amerykańska reżyserka Alice Guy-Blaché rozkręcała swoje własne studio filmowe, wprowadzając pionierskie techniki artystyczne. Kobiety tworzyły filmy w czasach kina niemego i w zdominowanej przez mężczyzn Złotej Erze Hollywood. I choć mogłoby się wydawać, że w końcu osiągnęły w tej dziedzinie niezachwianą pozycję, z najnowszych statystyk wynika, że wciąż zderzają się ze szklanym sufitem. Według raportu przeprowadzonego przez Centrum Badań Aktywności Kobiet w Telewizji i Filmie, odsetek kobiet pracujących jako reżyserki przy topowych produkcjach filmowych spadł z 11 proc. w 2017 roku do 8% w 2018. Z zaprezentowanych w dokumencie danych wynika też, że kobiety reżyserują tylko 4 na 100 największych produkcji filmowych i tylko 15% spośród 500 najważniejszych filmów. Trudno jednak wyobrazić sobie kino bez kobiecego spojrzenia. W odpowiedzi na szybujące w dół statystyki, amerykański magazyn Indie Wire postanowił stworzyć ranking 100 najwybitniejszych filmów stworzonych przez kobiety. Na liście znalazły się zarówno prekursorki kobiecego kina, weteranki takie jak Agnes Varda czy współczesne wybitne twórczynie, których obrazy były wielokrotnie nagradzane na najważniejszych imprezach filmowych. Jakie produkcje znalazły się na liście?

Najlepsze filmy nakręcone przez kobiety

Ranking otwiera belgijski dramat z 1975 roku w reżyserii i według scenariusza Chantal Akerman. „Jeanne Dielman, Bulwar Handlowy, 1080 Bruksela” przedstawia trzy dni z życia samotnej matki i gospodyni domowej, która skrupulatnie realizuje swoje obowiązki, "po godzinach" parając się prostytucją. Uznany za radykalnie feministyczny i sztandarowy przykład "kontr-kina" film Akerman to studium narastającej frustracji, która ostatecznie prowadzi do zbrodni. Na drugim miejscu znalazł się obraz "Piękna praca" ("Beau travail") w reżyserii Claire Denis. To opowieść o wspomnieniach byłego żołnierza Legii Cudzoziemskiej, który nie może sobie wybaczyć szykan, jakim poddawał młodego żołnierza walczącego w wojnie o Dżibuti. Film został nagrodzony na Festiwalu Filmowym w Berlinie i otrzymał nagrodę czytelników "Berliner Zeitung".

Trzecie miejsce zajął głośny "Fortepian" Jane Campion, nagrodzony Złotą Palmą w Cannes i trzema Oscarami (Najlepsza aktorka pierwszoplanowa Holly Hunter, najlepsza aktorka drugoplanowa Anna Paquin i najlepszy scenariusz oryginalny). Wśród 100 najlepszych filmów w reżyserii kobiet jest także polski akcent. W rankingu dwukrotnie wyróżniono Agnieszkę Holland. Na 31. miejscu uplasował się nagrodzony Złotym Globem film "Europa Europa", który opowiada historię żydowskiego chłopca uznanego przez Hitlerowców za Aryjczyka i wcielonego do Hitler Jugend. 96. pozycję zajmuje natomiast nakręcony w 1993 roku na podstawie książki Francesa Hodgsona Burnett'a "Tajemniczy ogród".

"Kobiety wciąż muszą o siebie walczyć w świecie filmu"

Jaka jest pozycja kobiet w przemyśle filmowym? Statystyki nie napawają optymizmem. Jak wynika z raportów organizacji Women and Hollywood oraz badań Celuloid Ceiling, w latach 2007-2017 w Fabryce Snów powstało aż 1100 filmów, z czego jedynie 4 proc. to dzieła kobiet. Nadreprezentacja mężczyzn to także stały zarzut w stronę organizatorów najważniejszych festiwali filmowych. W tym roku w Wenecji na 21 nominowanych filmów tylko jeden z nich był wyreżyserowany przez kobietę ("The Nightingale" Jennifer Kent otrzymało ostatecznie Nagrodę Specjalną Jury). Podobne zarzuty zostały skierowane pod adresem dyrekcji 71. Festiwalu Filmowego w Cannes, a znane aktorki i reżyserki zorganizowały nawet milczący protest przeciw niewystarczającej ilości wyróżnień dla kobiet na przestrzeni lat. Ponad 80 gwiazd zjednoczyło się w spektakularnym pochodzie po czerwonym dywanie, a następnie weszło razem po schodach słynnego Palais de Festival. W proteście udział wzięły m.in. legenda francuskiego kina Agnes Varda, Ava DuVernay, Patty Jenkins, Kristen Stewart i Cate Blanchett, która w ubiegłym roku pełniła funkcję przewodniczącej festiwalowego jury. Sytuacji nie poprawiają też najważniejsze nagrody filmowe. Pomimo wielu znakomitych obrazów stworzonych w 2018 roku przez takie reżyserki jak Debra Granik, Chloe Zhao, Marielle Heller czy Tamara Jenkins, kobiety zostały całkowicie pominięte w tegorocznych nominacjach do Oscarów.

Czy pozycja kobiet w świecie filmu kiedyś się zmieni? Pewnie nieprędko, ale tym bardziej cieszą nas takie rankingi. W galerii przedstawiamy 100 najlepszych filmów w historii wyreżyserowanych przez kobiety według Indie Wire.

1 z 11

„Jeanne Dielman, Bulwar Handlowy, 1080 Bruksela” (Chantal Akerman, 1975)

2 z 11

“Piękna praca” (Claire Denis, 1999)

3 z 11

“Stokrotki” (Vera Chytilova, 1966)

4 z 11

“Cleo od piątej do siódmej” (Agnes Varda, 1962)

5 z 11

“Sieci popołudnia” (Maya Deren, 1943)

6 z 11

“Siedem piękności Pasqualino” (Lina Wertmüller, 1976)

7 z 11

Najlepsze filmy w reżyserii kobiet: 11-20

11. “Jeździec” (Chloe Zhao, 2018)
12. “Do szpiku kości” (Debra Granik, 2010)
13. “Słodkie zmartwienia” (Amy Heckerling, 1995
14. “Jentł” (Barbra Streisand, 1983)
15. “Dance, Girl, Dance” (Dorothy Arzner, 1940)
16. “Wróg numer jeden” (Kathryn Bigelow, 2012)
17. “Fish Tank” (Andrea Arnold, 2009)
18. “Przygody księcia Ahmeda” (Lotte Reiniger, 1926)
19. “Wanda” (Barbara Loden, 1970)
20. „Matrix” (Lilly and Lana Wachowski, 1999)

8 z 11

Najlepsze filmy w reżyserii kobiet: 21-30

21. “Między słowami” (Sofia Coppola, 2003)
22. “Suspense” (Lois Weber, 1913)
23. “Persepolis” (Marjane Satrapi, 2007)
24. “Musimy porozmawiać o Kevinie” (Lynne Ramsay, 2011)
25. “Harlan County USA” (Barbara Kopple, 1976)
26. “Szczęście” (Agnes Varda, 1965)
27. “Losing Ground” (Kathleen Collins, 1982)
28. “Kobieta bez głowy” (Lucrecia Martel, 2008)
29. “Rozpaczliwie poszukując Susan” (Susan Seidelman, 1985)
30. “Magia Batistów” (Kasi Lemmons, 1997)

9 z 11

Najlepsze filmy w reżyserii kobiet: 31-40

31. “Europa Europa” (Agnieszka Holland, 1990)
32. “Point Break” (Kathryn Bigelow, 1991)
33. “The Babadook” (Jennifer Kent, 2014)
34. “News From Home” (Chantal Akerman, 1977)
35. “Desert Hearts” (Donna Deitch, 1985)
36. “Sugar Cane Alley” (Euzhan Palcy, 1983)
37. “Fat Girl” (Catherine Breillat, 2001)
38. “Leave No Trace” (Debra Granik, 2018)
39. “Monster” (Patty Jenkins, 2003)
40. “Selma” (Ava DuVernay, 2014)

10 z 11

Najlepsze filmy w reżyserii kobiet: 41-50

41. “Whale Rider” (Niki Caro, 2003)
42. “The Virgin Suicides” (Sofia Coppola, 1999)
43. “The Watermelon Woman” (Cheryl Dunye, 1996)
44. “Stories We Tell” (Sarah Polley, 2012)
45. “The Hitch-hiker” (Ida Lupino, 1953)
46. “Mikey and Nicky” (Elaine May, 1976)
47. “The House Is Black” (Forough Farrokhzad, 1963)
48. “The Decline of Western Civilization” (Penelope Spheeris, 1981)
49. “The Hurt Locker” (Kathryn Bigelow, 2009)
50. “Sink or Swim” (Su Friedrich, 1990)

11 z 11

Najlepsze filmy w reżyserii kobiet: 81-90

91. “Outrage” (Ida Lupino, 1950)
92. “Nitrate Kisses” (Barbara Hammer, 1992)
93. “The Breadwinner” (Nora Twomey, 2017)
94. “Monsoon Wedding” (Mira Nair, 2001)
95. “Rambling Rose” (Martha Coolidge, 1991)
96. “The Secret Garden” (Agnieszka Holland, 1993)
97. “They” (Anahita Ghazvinizadeh, 2017)
98. “I Am Not a Witch” (Rungano Nyoni, 2018)
99. “Frozen” (Jennifer Lee & Chris Buck, 2013)
100. “American Psycho” (Mary Harron, 2000)