Zmarła Maria Janion - jedna z największych polskich humanistek. 10 powodów, dla których powinna znać ją każda kobieta

Maria Janion była feministką. Podkreślała, że równość płci jest obowiązkowym elementem każdego społeczeństwa, które dąży do rozwoju. Zaznaczała, że ów rozwój jest definicją modernizmu.

Tak rozumiany modernizm żąda emancypacji mniejszości, poszanowania praw jednostek, rzeczywistej równości płci.

Jej książka „Kobiety i duch inności” rozpoczyna się od pytania, dlaczego rewolucja jest kobietą. Ta pozycja to lektura obowiązkowa dla każdej feministki. Maria Janion, zainspirowana krytyką feministyczną, snuje w niej swoją własną historię kobiet. Zarówno tych prawdziwych, jak i kobiet-symboli, które na zawsze zapisały się w historii literatury. Jej bohaterkami są między innymi Maria Komornicka, Lenora, Marianna, Grażyna, Elisabeth Badinter, Izabela Filipiak czy Nicole Müller.

Maria Janion jest przykładem osoby ciekawej świata, która nigdy nie dawała za wygraną. Jej dociekliwość i dusza badacza doprowadziły do powstania gałęzi badań nad znaczeniem polskiego romantyzmu dla współczesnej kultury polskiej. W filmie „Bunt Janion” tak mówi o swoim imponującym księgozbiorze:

Teraz już w mniejszym stopniu myślę o tym, że tu w tych księgach, na tych półkach ukryła się jakaś prawda. Ale najważniejsze jest to, że nie wiem, co z tego może być mi potrzebne w każdej. Trafiam na takie pytania, na które nie znajduję odpowiedzi w dotychczasowych opracowaniach. I wtedy myślę o tym, że trzeba usiąść i samemu napisać na ten temat książkę albo rozprawę, żeby sobie to wyjaśnić.

Maria Janion jest ważną postacią dla wszystkich osób LGBT+. Nie tylko otwarcie głosiła ideę równości, ale sama też identyfikowała się z mniejszością seksualną. Pokazała, że nigdy nie jest za późno na coming out. W wieku 86 lat w książce „Janion. Transe – traumy – transgresje. 1: Niedobre dziecię” będącej wywiadem-rzeką przeprowadzonym przez Kazimierę Szczukę, wyznała, że jest lesbijką. W 2005 roku otrzymała nagrodę Okulary Równości. W 2009 odebrała również nagrodę Hiacynta w kategorii „osobowość”, w której uzasadnieniu napisano:

Za rzetelną i niestrudzoną pracę naukową, wolną od stereotypów i rutyny, w której propaguje tolerancję wobec odmienności.

Ona sama również miała mocne zdanie na temat tego, jakie jest polskie podejście do inności.

Geje pełnią dzisiaj podobną rolę jak Żydzi, to znaczy są symbolem wroga potrzebnego do integracji grupowej, trucizny, która zagraża czystości narodowej.

Maria Janion pokazała, że bez względu na otoczenie można być wiernym swoim poglądom. Sama często ściągała na siebie fale krytyki, niekiedy wręcz nienawiści. Potrafiła jednak odnieść się do tego z dystansem. W filmie „Bunt Janion" badaczka prezentuje jeden z listów, jakie otrzymała.

Śmierdząca szmato żydowska. Dość namąciłaś w głowie skretyniałej inteligencji polskiej. Będziecie wspominać Treblinkę jak obóz wypoczynkowy.

Po pokazaniu listu jedynie uśmiechnęła się smutno i spytała: „Ale co jeszcze zrobią z moim grobem?”

Maria Janion uczy nas, że praca może być wilka pasją. Pani profesor do końca życia pracowała w Instytucie Badań Literackich PAN. Mimo swojego sędziwego wieku pozostała w pełni sprawna. O swojej pracy zwykła mawiać, że jest jej „likierem”.

Uważam, że praca jest moim likierem, o którym mówił Freud, że życie bez likieru byłoby nie do zniesienia, więc muszą być jakieś likiery, które umożliwiają mi egzystencję. Praca może być właśnie takim likierem.

Maria Janion była kobietą, która nigdy nie pozostawała obojętna na bieg historii. Żyła w niespokojnych czasach, ale niezłomnie walczyła o swoje przekonania. W czasie drugiej wojny światowej udzielała się w Związku Harcerstwa Polskiego. W latach 70. dołączyła do opozycji demokratycznej PRL. Współtworzyła niezależne Towarzystwo Kursów Naukowych. W sierpniu 1980 roku podpisała list 64 intelektualistek i intelektualistów, którzy popierali strajki. Rok później uczestniczyła w Kongresie Kultury Polskiej przerwanym przez wprowadzenie stanu wojennego. W 1982 po 14 latach prób, władzy udało się usunąć ją z uczelni jako rewizjonistkę. Wróciła jednak do pracy już rok później. Jej aktywność polityczna stanowić będzie wzór dla kolejnych pokoleń aktywistek.

Maria Janion nauczyła nas krytycznego podejścia do rzeczywistości. Nie wahała się otwarcie komentować rządów w Polsce. Nie sympatyzowała z żadnym z nich, jednak szczególnie do myślenia daje to, co mówiła o obecnej władzy. W swoim liście do Kongresu Kultury obnaża mechanizmy stojące za polityką PiS.

Plan Morawieckiego to XIX wieczna utopia modernizacyjna, XIX –to wieczna, powtórzę i pozytywistyczna. Towarzyszy jej potężny regres w sferze mitów, symboli i wartości. (…) Mija trzydzieści sześć lat red. od końca komunizmu i zaklęty krąg polskości dokonał obrotu. Nieliczni już – a do nich należę – mogą zobaczyć siebie, wciąż stających wobec znamiennego dramatu. Przemysław Czapliński określił owo błędne koło jako antynomiczny dryf – sprzeczność między modernizacją a modernizmem. Ten drugi wymaga właśnie wysiłku intelektualnego i odnowienia znaczeń wspólnoty – wymaga jej desakralizacji jako warunku rzeczywistego upodmiotowienia.

Maria Janion, jako wybitna znawczyni polskiej mentalności oraz romantyzmu, obnażała również mechanizmy stojące za naszymi kulturowymi wyborami oraz obranym przez nas kierunkiem. Każdy świadomy obywatel powinien zdawać sobie z nich sprawę.

Dziś obserwujemy oczywisty, centralnie planowany zwrot ku kulturze upadłego, epigońskiego romantyzmu – kanon stereotypów bogoojczyźnianych i Smoleńsk jako nowy mesjanistyczny mit mają scalać i koić skrzywdzonych i poniżonych przez poprzednią władzę.

Maria Janion brała w obronę również dziecięcą psychikę. W swoich pacyfistycznych przekonaniach podkreślała, jak szkodliwa jest indoktrynacja mitu mesjańskiego dla najmłodszych. Oto fragment jej rozmowy z Kazimierą Szczuką z 2009 roku.

Muzeum Powstania Warszawskiego takie rzeczy wyrabia z dziećmi, że śmierć całkowicie się odrealnia, staje się rodzajem wielkiej przygody. Tu konserwatyści mogą sobie podać ręce z producentami kultury masowej. Dotarcie do młodzieży i dzieci odbywa się właśnie za sprawą zamazania granicy między zabawą a traumatycznym doświadczeniem historycznym.