Atopowe zapalenie skóry u niemowląt: jakie są jego przyczyny? Jak wygląda interwencja i profilaktyka AZS?

Według WHO atopowe zapalenie skóry jest obecnie najczęściej występującą dermatozą zapalną na świecie. AZS najczęściej rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. Co ważne, u 40-80% dzieci opisywana choroba ustępuje przed ukończeniem 5. roku życia, zaś u 20% pacjentów może utrzymywać się do wieku dorosłego.

Atopowe zapalenie skóry – objawy i przyczyny

Wśród najczęstszych objawów AZS można wyróżnić uciążliwy świąd i suchość skóry oraz rumieniowe zmiany skórne o charakterze wyprysku. W przypadku niemowląt zmiany te dotyczą twarzy, a w szczególności policzków oraz owłosionej skóry głowy. Te okolice ciała są najbardziej narażone na działanie suchego powietrza, słońca oraz na inne czynniki środowiskowe, takie jak tarcie podczas układania główki na boku, środki piorące, perfumy oraz alergeny powietrzopochodne. Zmiany mogą być również zlokalizowane na przedniej (tzw. wyprostnej) powierzchni nóżek i rączek. Co istotne, nasilające się objawy mogą wpłynąć negatywnie na ogólne samopoczucie dziecka; sprzyjają bowiem problemom z zasypianiem, drażliwości oraz wzmożonej płaczliwości, szczególnie w nocy, gdy świąd jest bardziej nasilony.

W patogenezie atopowego zapalenia skóry uwzględnia się również udział czynników genetycznych i immunologicznych. Ostatnimi czasy zwraca się szczególną uwagę na zaburzenie funkcji bariery naskórkowej, uznając jej ważną rolę w rozwoju opisywanej choroby.

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry

Dla prawidłowej diagnozy atopowego zapalenia skóry kluczowe jest stwierdzenie obecności 3 z 4 kryteriów większych, wśród których wyróżnić można między innymi: świąd skóry, charakterystyczną lokalizację zmian skórnych oraz dodatni osobniczy i/lub rodzinny wywiad atopowy. Dodatkowo należy uwzględnić 3 z 23 kryteriów mniejszych, wśród których najistotniejszymi są m.in.: wczesny wiek wystąpienia objawów, suchość skóry, obecność podwyższonego stężenia IgE i natychmiastowych reakcji skórnych, rumień twarzy czy nietolerancja pokarmów i wełny.

Warto podkreślić fakt, że choroba ta wymaga leczenia pod okiem specjalisty i stosowania odpowiednich kosmetyków do pielęgnacji skóry. Zmiany skórne przy atopowym zapaleniu skóry mogą być podatne na zakażenia bakteryjne, zwłaszcza te spowodowane przez paciorkowce i gronkowce, sprzyjające powstawaniu pęcherzyków, a nawet sączeniu się wydzieliny z obecnych zmian skórnych.

Postępowanie i profilaktyka AZS

By poprawić komfort życia dziecka i zmniejszyć ryzyko nawrotu objawów atopowego zapalenia skóry, kluczowe jest podjęcie wielu działań profilaktycznych:

• kąpiel z zastosowaniem odpowiednich kosmetyków

Kąpiel dziecka zmagającego się z AZS powinna być krótka i wolna od wszelkich preparatów zawierających substancje zapachowe. W zamian można stosować kąpiele w specjalnych olejkach. Co ważne, po każdej kąpieli należy delikatnie osuszać skórę niemowlęcia, unikając mocnego pocierania ręcznikiem.

• stosowanie emolientów

Po każdej kąpieli ciało dziecko należy odpowiednio nawilżyć. Warto stosować emolienty, czyli preparaty, które zabezpieczają skórę przed nadmierną utratą wody, ale również odgrywają istotną rolę w przywracaniu czynności bariery naskórkowej. Ponadto poprawiają wygląd skóry, dbając o jej nawilżenie i zmiękczenie. Co więcej, dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i immunomodelującym uczestniczą w procesie leczenia. Warto podkreślić, że emolienty często działają tylko przez kilka godzin, dlatego niezwykle ważne jest systematyczne smarowanie ciała. W związku z tym, że poszczególne preparaty mogą się między sobą różnić składem i wskazaniem do ich stosowania, niezbędna jest konsultacja lekarska w celu dobrania odpowiedniego emolientu do potrzeb dziecka oraz ilości i częstotliwości ich stosowania.

Regularne stosowanie emolientów zmniejsza liczbę całkowitego zużycia miejscowych preparatów na bazie glikortykosteroidów. W przypadku AZS glikortykosteroidy są stosowane miejscowo w postaci kremów lub maści. Jak większość leków mogą wykazywać działanie uboczne, jednak dobrze dobrane i właściwie stosowane dają oczekiwane korzyści. Dziś coraz częściej w leczeniu atopowego zapalenia skóry stosuje się nowoczesne preparaty niesterydowe, należące do grupy tzw. inhbitorów kalcyneuryny.

• zadbanie o komfort dziecka

Sytuacje stresogenne są jednym z czynników nasilających objawy AZS, w związku z czym należy zadbać o regularny cykl dobowy dziecka, zapewniający mu spokój i bezpieczeństwo. Bezwzględnie należy unikać też narażenia dzieci na bierne palenie, ponieważ dym papierosowy jest jednym z czynników sprzyjających rozwojowi atopowego zapalenia skóry.

• odpowiednie ubrania

By zmniejszyć objawy AZS, należy stosować ubrania z miękkich, naturalnych i co najważniejsze przepuszczających powietrze tkanin. Najlepsze właściwości lecznicze wykazuje zmodyfikowany naturalny jedwab, który został stworzony z myślą o dzieciach i dorosłych z AZS. Łagodzi on uporczywy świąd skóry oraz ogranicza jej pocenie się, zmniejszając tym samym utratę wody przez naskórek. Należy również zwrócić uwagę na to, w czym są prane tkaniny. Ubranka dziecka zmagającego się z atopowym zapaleniem skóry powinny być prane w delikatnych proszkach przeznaczonych dla alergików.

Atopowe zapalenie skóry a alergia na białko mleka krowiego

Atopowe zapalenie skóry u niemowlęcia może być również objawem alergii na białka mleka krowiego. Kliniczne zaostrzenie objawów zależne od diety występuję tylko u części pacjentów. Należy podkreślić jednak, że alergia pokarmowa może ustępować wraz z wiekiem w wyniku dojrzewania układu pokarmowego oraz wykształceniu tolerancji w stosunku do uczulających alergenów.

W sytuacji potwierdzenia alergii na białka mleka krowiego u dzieci, które nie są karmione piersią i wykazują łagodne lub umiarkowane objawy alergii na białka mleka krowiego, należy wprowadzić preparaty mlekozastępcze o wysokim stopniu hydrolizy. Przykładem takiego produktu jest hipoalergiczny preparat mlekozastępczy w proszku – Bebilon pepti 2 Syneo, przeznaczony dla niemowląt powyżej 6. miesiąca życia. Produkt zawiera białka serwatkowe poddane hydrolizie znacznego stopnia, co znacznie obniża ich alergenność. Ponadto jego skład został skomponowany tak, aby stanowić część zróżnicowanej diety dziecka w drugim półroczu życia. Bebilon pepti 2 Syneo to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, którą należy stosować pod nadzorem lekarza.

Bibliografia:

Jaworek A.K. i wsp.: „Terapia emolientowa u dzieci z atopowym zapaleniem skóry – badanie pilotażowe”, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2020; 7, 2: 106–115.

Narbutt J. i Lesiak A.: „I-modulia® w badaniach klinicznych — zastosowanie emolientów u chorych na atopowe zapalenie skóry”, Forum Dermatologicum 2016, tom 2, nr 4, 139–143.

Nowicki R. J. i wsp.: „Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia”, Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych.

Silny W. i wsp.: „Atopowe zapalenie skóry – współczesne poglądy na patomechanizm oraz metody postępowania diagnostyczno-leczniczego. Stanowisko grupy specjalistów Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego”, Post Dermatol Alergol 2010; XXVII, 5: 365–383.

Szajewska H., Horvath A.: „Alergia na białka mleka krowiego”, Forum Pediatrii Praktycznej, 2021; 42 (12/2021).

Materiał powstał z udziałem alergianamlekokrowie.pl