Katarzynki to męski odpowiednik andrzejek. Kiedy są katarzynki i jak obchodzono to święto w dawnej Polsce? Poznaj dokładną datę, tradycje, zwyczaje i wróżby

W tym artykule:

1. Katarzynki: kiedy wypada święto?
2. Jaka jest historia katarzynek?
3. Katarzynki: zwyczaje i tradycje
4. Przysłowia i powiedzenia związane z katarzynkami
5. Pierniczki katarzynki

Katarzynki to stary polski zwyczaj dotyczący ożenku i poszukiwaniu partnerki przez kawalerów. Dawniej były równie popularne jak andrzejki, ale z czasem ta tradycja zanikła. Czytaj dalej i poznaj to zapomniane święto.

Katarzynki: kiedy wypada święto?

Ze względu na zanik tradycji męskich wróżb miłosnych, wiele osób zastanawia się kiedy są katarzynki i co to za święto? Ten wyjątkowy czas przypada niezmiennie w wieczór z 24 na 25 listopada, czyli w wigilię św. Katarzyny Aleksandryjskiej – patronki dziewcząt i dziewic.

Katarzynki to ludowy, świąteczny zwyczaj z dawnych czasów, który obchodzony był przez kawalerów. Wróżby i przepowiednie miały dopomóc w odnalezieniu ukochanej i zawarciu z nią związku małżeńskiego.

Jaka jest historia katarzynek?

Mało kto wie, że w dawnej Polsce istniała tradycja męskich wróżb matrymonialnych. Czas, kiedy młodzi mężczyźni zbierali się w domostwach i próbowali odczytać swoją miłosną drogę, przypadał na końcówkę jesieni. A więc nie tylko andrzejki były wieczorem wróżb. Kilka dni wcześniej obchodzono katarzynki, czyli męski odpowiednik tego święta. Nazwa święta pochodzi od świętej Katarzynki Aleksandryjskiej, która uchodzi za patronkę młodych dziewcząt, ale również kawalerów, którzy chcą odnaleźć miłość.

Dlaczego katarzynki wypadają jesienią?

Listopad był miesiącem, kiedy następował koniec prac polowych i gromadzenia zapasów na zimę. Długie wieczory sprzyjały spotkaniom i oddawaniu się rozrywce. Koniec jesieni kojarzony był również z czasem duchów i tajemnic. Na przełomie października i listopada obchodzono święto zmarłych, znane jako dziady. Wówczas ci, którzy pozostali na ziemi, próbowali dopomóc błąkającym się duszom przedostać się do nieba.

Męski odpowiednik andrzejek

Katarzynki, które odbywały się zaledwie kilka dni przed andrzejkami, były jednocześnie ostatnią okazją na biesiadowanie i zabawę w przyjacielskim gronie, przed rozpoczęciem Adwentu. W kościele katolickim to okres skupienia i powagi oraz oczekiwania na bożonarodzeniowe święta. W ludowej tradycji andrzejki były zarezerwowane dla młodych panien, a katarzynki – dla kawalerów.

Zanik tradycji katarzynek

Katarzynki i andrzejki były związane z wróżbami miłosnymi, zabawami, pieśniami i porzekadłami ludowymi. W listopadowy wieczór poprzedzający imieniny Katarzyny, młodzi chłopcy zbierali się w większym gronie i próbowali dowiedzieć się, kiedy odnajdą wybrankę serca. Zwyczaje te były kultywowane głównie na terenach wiejskich, a szczyt ich popularności przypadał na XVIII i XIX wiek. Z czasem tradycja ta zaczęła zanikać i to andrzejki zaczęły być obchodzone jako noc wróżb i czarów, w których udział do dziś biorą zarówno kobiety, jak i mężczyźni.

Katarzynki: zwyczaje i tradycje

Katarzynki w Polsce były zarezerwowane wyłącznie dla młodych i cnotliwych kawalerów, którzy pragną poznać pannę i w przyszłości się z nią ożenić. Tego wieczoru, dzięki wróżbom i magicznym praktykom, mieli dowiedzieć się, co czeka ich w miłości. Aby dopomóc szczęściu i zajrzeć w przyszłość w nocy z 24 na 25 listopada wkładali pod poduszkę kartki z zapisanymi imionami dziewcząt. Rano odbywało się losowanie, dzięki czemu można było dowiedzieć się, jak nazywa się przyszła żona.

W dawnej Polsce istniało również wiele innych tradycji i zwyczajów związanych z katarzynkami. Innym sposobem na odnalezienie ukochanej było włożenie pod poduszkę ptasiego piórka. Jeśli we śnie ukazał się ptak, oznaczało to przepowiednię na temat ożenku.

• Gołąb symbolizował dziewczynę, która miała wdzięk i urodę, ale jej charakter był trudny.
• Kura z kurczętami wskazywała na to, że kawaler ożeni się z wdową, która ma dzieci.
• Sowa świadczyła o tym, że żona będzie mądra, ale nie będzie zbyt urodziwa.
• Kogut był znakiem, że w tym roku kawaler nie zmieni swojego stanu cywilnego.
• Kukułka była oznaką tego, że żona będzie spełniała się w roli matki.
• Biała kura miała być uosobieniem młodej niewiasty.
• Kaczka nawiązywała do tego, że przyszła żona będzie bardzo rozmowna, a być może będzie też chętnie oddawała się plotkarstwu.
• Czarna kura była symbolem wdowy.

Inne symbole, które pojawiały się w snach

Kiedy w śnie pojawiała się droga, wóz albo inny środek transportu oznaczało to, że przyszła żona pochodzi z innej miejscowości i mieszka daleko. Jeżeli przyśnił się płot, był to znak, że miłość jest bliżej. Biała koszula we śnie wskazywała na to, że kawaler będzie miał powodzenie u młodych dziewczyn.

Wróżba ze świecą

Niektórzy kawalerzy do wróżb wykorzystywali świecę. Zapalali ją wieczorem i prosili o sen o przyszłej żonie. Zostawiali tlącą się świeczkę w bezpiecznym miejscu, a przy łóżku kładli kartkę i długopis. Rano, od razu po przebudzeniu, spisywali swój sen i później sprawdzali jego interpretację w kontekście miłosnej przyszłości.

Liście i igły

Inną wróżbą na katarzynki było wrzucenie do pojemnika z wodą liści i igieł drzew. Pierwsze symbolizowały wybraną kobietę, a te drugie mężczyznę, który sobie wróżył. Jeśli liście spotkały się z igłami, miało to oznaczać, że kawaler stworzy z ukochaną trwały związek.

Pozostałe tradycje i wróżby

Jeżeli kawaler biorący udział w zabawach miał już wybrankę serca, zdarzało się, że podkradał jej jakiś element garderoby – najczęściej bieliznę i w nocy poprzedzającej imieniny Katarzyny wkładał pod poduszkę bądź ubierał na siebie. W ten sposób miał przyciągnąć do siebie szczęście i przyspieszyć ożenek.

Istniała jeszcze jedna wróżba z damską bielizną - kawaler po wieczornej kąpieli miał wytrzeć się nią, a potem położyć się spać. Kobieta, która ukazała mu się we śnie miała być jego przyszłą żoną.

W poranek po katarzynkach młodzi mężczyźni spotykali się na wspólnym śniadaniu. Każdy z nich miał mieć przy sobie kawałek suchego chleba. Kawaler, który jako pierwszy zjadł posiłek i przygotowanego wcześniej sucharka, miał ożenić się jako pierwszy.

Katarzynki: wróżby dla kawalerów

Katarzynki były świętem zarezerwowanym dla płci męskiej. Wiele z wróżb nie różniło się znacznie od tych, które wykonywały dziewczęta podczas andrzejek. Jedną z najpopularniejszych było losowanie przedmiotów ukrytych w kubkach. Każdy z nich miał symbolizować to, co wydarzy się w przyszłości.

• Moneta – znak dostatku i powodzenia w sprawach finansowych;
• Obrączka – symbolizowała prędki ożenek;
• Ziarno zboża – dostatek i płodne plony;
• Pusty kubek – świadczył o tym, że w najbliższym czasie nie wydarzy się żadna z powyższych rzeczy.

Listopadowe święto było opatrzone również innymi zabawami i magicznymi praktykami. Tego dnia chłopcy ścinali gałązkę drzewa wiśni (w zależności od lokalizacji, mogła to być również gałązka czereśni bądź innego drzewa) i wkładali ją do wazonu wypełnionego wodą. Jeżeli po miesiącu pojawiły się na niej pąki kwiatów, oznaczało to szczęście i odnalezienie przyszłej żony oraz zbliżające się wesele.

Do dziś funkcjonuje przesąd związany z ludowym świętem. Aby przyciągnąć do siebie szczęście i miłość przygotuj to jedno danie na katarzynki. Dzięki temu dostatek i powodzenie w miłosnych relacjach nie opuści cię przez cały nadchodzący rok.

Przysłowia i powiedzenia związane z katarzynkami

Katarzynki to święto nawiązujące do folkloru i ludowych zwyczajów, z którym wiąże się wiele dawnych porzekadeł i przysłów. Wiele z nich nawiązuje do ożenku i odnalezienia miłości. Niektóre z powiedzeń były wypowiadane podczas wspólnych wróżb i zabaw:

Święta Katarzyna adwent zawięzuje, a święty Andrzej poprawuje.

W noc św. Katarzyny pod poduszką są dziewczyny!

Kasiu daj znać, co się będzie ze mną dziać.

Święta Katarzyna śmiechem, święty Andrzej grzechem.

Hej! Kasiu, Katarzynko. Gdzie szukać Cię dziewczynko. Wróżby o Ciebie zapytam. Czekaj – wkrótce zawitam.

Kto się zaleca w adwenta, będzie miał żonę na święta.

Bawmy się więc w Katarzyny. Szukajcie chłopaki dziewczyny. Zapytać więc trzeba wróżby. A nuż potrzebne już drużby.

Wskaż proszę wróżbo wybrankę. Żonę i przyszłą kochankę. Wyciągam karteczki cztery. Są jej imienia litery.

Święta Katarzyna skrzypce pogubiła, Święty Andrzej znalazł, zamknął w skrzyni zaraz.

Pierniczki katarzynki

To, co kojarzy nam się współcześnie z katarzynkami to pierniczki, które do dziś uwielbiają Polacy. Zgodnie z legendami żyła kiedyś Katarzyna, która była córką toruńskiego piekarza. Pewnego dnia jej ojciec zachorował i dziewczyna wypiekała ciastka sama. Nie wiedziała do końca jak się to robi, ani nie udało jej się znaleźć foremek do wycinania kształtów, więc wycinała w cieście kółka kubkiem. Z braku doświadczenia na blasze ułożyła pierniczki zbyt blisko siebie, a te w procesie pieczenia urosły i się posklejały. W ten sposób powstały katarzynki.

Artykuł opublikowany pierwotnie 21.11.2023r. Aktualizacja: Maja Ewa Cwil